сцэнарыі святаў на беларускай мове

А. К. БАЛОЦЬКА, выкладчык Салігорскага горна-хімічнага тэхнікума. Беларускаая мова і літаратура 8/2006

«Перад табою, мама, я нізка галаву схіляю»

Літаратурная вечарына для вучняў VIII—XI класаў

Эпіграфы:
Людзі, ні на секунду не забывайце,
хто даў вам жыццё, хто беражліва
насіў вас пад сваім сэрцам...
Матуля — Божая пасланніца на зямлі.
У ёй — святы дух...
У. Ліпскі
Мы ўсе жывём пад зоркамі матуль.
І гэты свет Сагрэлі нам матулі.
Р. Барадулін
Абсталяванне: выстава кніг і твораў пра маці (У. Ліпскі. «Мама. Малітва сына»; Р. Барадулін. «Евангелле ад Мамы»; П. Броўка. «Голас сэрца»; Я. Брыль. «Маці»; В. Зуёнак. «Падарожжа вакол двара»; Я. Янішчыц. «Выбранае» і інш.), аўдыякасета «Талака» (песні на вершы Л. Пранчака), рэпрадукцыі мастацкіх карцін М. Савіцкага, А. Кузьміча і інш.

Настаўнік. Дарагія сябры! Сёння ў нас незвычайны дзень. Менавіта на 14 кастрычніка прыпадае вялікае хрысціянскае свята Пакровы (Пакроў). Закончылася летняе і асенняе жніво, выбраны лён, выкапана бульба, пасеяна азіміна. Нездарма ж казалі: «У кастрычніку і хата з дрывамі, і гаспадар з лапцямі». Гэта і ёсць свята шчырай падзякі маці- зямлі.
Святкуючы Пакровы, Царква ўшаноўвае падзею, якая адбылася ў 910 годзе ва Улахернскім храме ў Канстанцінопалі. Перад калекам Андрэем і яго вучнем Епіфаніем паўстала Боская Маці і, узняўшы над імі белае покрыва, звярнулася да Бога з малітвай аб уратаванні свету і збавенні людзей ад розных няшчасцяў.
А яшчэ ў Беларусі з 1996 года 14 кастрычніка зацверджаны як Дзень маці.
Сённяшнюю вечарыну мы прысвячаем гэтаму светламу вобразу ў душы кожнага чалавека.
Першы вядучы.
Так, як маці, на свеце ніхто не ўмее
За дзяцей хвалявацца і перажываць.
Так, як маці, ніхто не ўмее на свеце
Немаўлят сваіх песціць, калыханку спяваць.

Так, як маці, ніхто цябе не разумее,
Яна словам суцешыць заўсёды ў бядзе.
Ад матуліных слоў цэлы свет харашэе,
Не, ніхто не заменіць, матуля, цябе.
Я. Крупенька
Другі вядучы.
Ці хмары збяруцца, ці вецер падуе,
Ці крыўда сустрэне на сцежках жыцця —
Хто гэтак, як маці, цябе пашкадуе?
Дарослая, ты і цяпер ёй дзіця.
Ў дарогу збірала — нібы адрывала
Ад сэрца крывінку, дзяўчынку сваю.
А як вінаватых яна б пакарала
За кожную горкую слёзку тваю.
...Тут зоркі на хвалях, тут вёсел усплёскі,
Тут побач з табою сябры давідна,
I ты ўсё радзей прыязджаеш дадому,
А маці старэе. А маці — адна.
С. Басуматрава
Першы вядучы. Разлука — гэта заўсёды смутак. I дзе б вы ні былі — не забывайце пра сваіх родных матуль. Спяшайцеся да іх, гаварыце ім больш шчырых і цёплых слоў, прыпадайце да іх рук, каб не было позна.
Першы чытальнік (выконвае верш С. Грахоўскага «Мама»).
Калі пушок прабіўся над губою
I ў сны прыйшло дзявочае імя,
Я ні аб чым не раіўся з табою,
Матуля адзінокая мая.

Мне сорамна здавалася часамі
Сярод хлапцоў — цыбатых забіяк —
Назваць цябе, як у маленстве, «мама»,
Таму часцей не называў ніяк.

А вечарамі, слова не сказаўшы,
Ішоў блукаць каля чужых варот
I пазіраў, як у акенцы нашым
Мільгаў у лямпе да світання кнот.

Не спала ты асеннімі начамі,
Хоць падала ад зморы галава,
Глядзела ў змрок вільготнымі вачамі,
Прывычная да гора удава.

Ты прала кужаль, ты капала гліну,
А ў час жніва зусім не чула ног,
Ды гаварыла ласкава пра сына:
«Хай падрасце, няхай паспіць сынок»,

I зноў сама збіралася па дровы,
А ў валасах гусцела сівізна —
«Хоць бы сказаў ён ласкавае слова,
Хоць бы, як колісь, мамаю назваў».

...Прайшлі гады. Мы пасівелі самі,
I, мабыць, крыўдна мне не аднаму,
Што гэтае святое слова «мама»
Сказаць ужо няма каму.
Другі вядучы. У народзе гавораць: «Што больш мяккае, чым пух? — Сэрца маці; «Што больш цвёрдае, чым камень? — Сэрца маці»; «Што самае спагаднае? — Сэрца маці».
Другі чытальнік (расказвае легенду «Сэрца маці»).

Сэрца маці

Быў у маці адзін сын. Ажаніўся ён з дзяўчынай неапісальнай прыгажосці і прывёў яе жыць у родную хату. Не палюбіла нявестка свекрыві і кажа мужу:
«Няхай твая маці не заходзіць у пакой, няхай жыве ў сенях! »
Стала жыць маці ў сенях і баялася паказацца нявестцы на вочы.
Але і гэтага маладой жонцы здалося мала. Кажа яна мужу: «Каб і духам тваёй маці не пахла ў хаце! Няхай жыве яна ў хляве!»
Стала жыць маці ў хляве. Толькі ноччу выходзіла са свайго сховішча.
Аднойчы нявестка-прыгажуня адпачывала пад яблыняй і ўбачыла, што маці выйшла з хлява. Разгневалася жонка і прыбегла да мужа: «Калі хочаш, каб я з табою жыла, забі сваю маці, вымі з грудзей сэрца і прынясі мне».
Не падумаў сын, зачаравала яго прыгажосць жонкі. Прыйшоў ён да маці і кажа: «Пойдзем, мама, пакупаемся ў рэчцы».
«Пойдзем, сынок, калі трэба», — адказала маці.
Ідуць яны камяністым берагам. Зачапілася маці за камень, пахіснулася. Раззлаваўся сын: «Што ты, маці, спатыкаешся? Чаму пад ногі не глядзіш? Ідзі хутчэй, а то і да вечара мы так не дойдзем! »
Прыйшлі, распрануліся, пакупаліся...
Сын забіў маці, выняў з грудзей яе сэрца, паклаў на кляновы лісток, нясе. Трапечацца маленькае сэрца маці. Зачапіўся сын за камень, упаў, пабіў калена. Упала на востры камень і гарачае сэрца маці, акрывавілася, затрапятала і прашаптала: «Сыночак мой родненькі, дзіцятка маё, ці не балюча ты ўпаў? »...
Заплакаў сын, схапіў гарачае сэрца, вярнуўся да ракі, уклаў сэрца ў разрэзаныя грудзі, абліў гарачымі слязьмі. Зразумеў ён, што ніхто ніколі не любіў яго так моцна, аддана і шчыра, як родная маці.
I такой моцнай была любоў маці да сына, вельмі глыбокім было жаданне сэрца маці бачыць сына радасным і бесклапотным, што ажыло сэрца, загаілася рана, а маці ўстала і прыціснула галаву сына да грудзей, прамовіла: «Нічога, сынку, нічога... ».
Не мог пасля гэтага сын вярнуцца да сваёй жонкі-прыгажуні, ненавіснай яму яна стала.
Не вярнулася дамоў і маці. Пайшлі яны ўдваіх палямі, лугамі, выйшлі на шырокі прастор і сталі высокімі курганамі.
Гучыць песня «Я вярнуўся дамоў» (муз. В. Іванова, сл. Л. Пранчака).
Першы вядучы. Уладзімір Ліпскі — аўтар цудоўнай кнігі «Мама. Малітва сына». Яна можа быць настольнай кнігай для кожнага з нас. Так любіць, паважаць і шанаваць матулю — гэта духоўны подзвіг. Паслухайце абразкі з кнігі У. Ліпскага.
Трэці чытальнік.

Маміны брусніцы

Брусніцы люблю пажыццёва.
Іх, як пацеркі, хочацца нанізаць на залатую нітку і падарыць Маме. Яна ж ніколі не мела дарагіх упрыгожанняў, ніколі не карысталася парфумай.
Іншым разам брусніцы ўяўляюцца мне зоркамі нябеснымі. I зноў іх хочацца збіраць для Мамы. Жадаю ўслаць імі сцяжыны, па якіх хадзіла мая Багіня.
I кожным разам, калі знайду палянку брусніц, саджуся на лясны абрус. Ляцяць успаміны ў далёкую восень, калі Мама ў апошні раз частавала мяне варэннем з брусніц.
Божа мой, хіба я ведаў тады, што гэта яе салодкая пачостка так горка будзе адгукацца ў душы.
Мама была ўжо слабенькая, часта і цяжка дыхала. Але я не мог змірыцца, што яна развітваецца з жыццём. Ды яна і сама абнадзеіла. Схадзіла ў лес і набрала брусніц.
Уяўляю: тупае па бярэзніку Мама, сцяжынку нагамі чуе, вачамі азірае ўсё наўкол. На галаве — белая хусцінка, валасы сівенькія, твар завостраны, бялява-васковы. На плячах — зялёная кофтачка, зашпіленая на ўсе пяць гузікаў. На ёй — чорная спадніца і квятасты фартух. На нагах — чорныя скураныя тапкі.
Вось яна ўбачыла брусніцы, пакланілася ім. Падаткнула два ніжнія рагі фартуха за пояс. Пачынае абіраць гронкі. Пальцамі асцярожна намацвае чырвоныя бусінкі, бярэ іх у жменьку, а тады кладзе ў прыпол.
Лясны скарб Мама прынесла ў хату. Устыркнула за вушы Сцёпавы акуляры, яны адны служылі абаім, і перабрала ягады. I зварыла з іх варэнне. Ім і пачаставала мяне, калі я з камандзіроўкі па Гомельшчыне ўрэшце зазірнуў у Шоўкавічы.
Смачнейшага варэння я не каштаваў у жыцці. Яно атрымалася цягучым і салодкім, што мёд. А ў гэтай сонечнай плазме залатымі бусінкамі віселі брусніцы. Адарвацца ад той смакаты было немагчыма. Я, відаць, быў падобны на Віні-Пуха, які апетытна ўплятаў мёд з гаршчочка.
А Мама сядзела насупраць. Уся свяцілася ад радасці, што так падладзіла з пачастункам меншанькаму сынку. I ўсё паўтарала:
— Еш, Валодзька, не прыставай... Сама збірала брусніцы... Сама варыла варэнне...
Я хаджу па жыцці са смакам мамінага бруснічнага варэння. А брусніцы для мяне — маміны ягады.
Чацвёрты чытальнік.

Маміны арэхі

Не ведаю, як хто з іншых дарослых, а я люблю гасцінцы. Можа, Мама да іх прывучыла?
Чым ні пачастуе пры сустрэчы, што ні дасць у дарогу, — усё смачнае, памятнае, патрэбнае.
Аднойчы падаравала саматканы ручнік. Выбелены ў жлукце. Выраўнены самаробнай, зубчастай качалкай. Дык штораніцы толькі ім абціраўся. Аж пакуль не знасіўся. А калі, бывала, падорыць нізачку белых сушаных грыбоў, дык я вывешваю іх на самым пачэсным месцы ў кухні і мілуюся ляснымі каралямі, якія сабрала Мама. Нават раўнаваў, калі Ніна адрывала некалькі баравікоў у суп.
Але, калі шчыра, гасцінцам гасцінцаў заўсёды былі арэхі. Маміны арэхі — самыя поўныя, самыя хрумкія, самыя буйныя і самыя загарэлыя.
Арэшнікаў вакол нашых Шоўкавічаў процьма. А на кожным кусце арэхаў — што блох у суседскага Мурзіка. Мы тыя арэхі мяхамі насілі. Але ж мы, пацанва, дый усе, хто дзебялейшы ў вёсцы, рвалі арэхі зялёнымі. Не маглі дачакацца, пакуль яны саспеюць ды пачнуць вылузвацца.
Мама ж хадзіла ў арэхі, калі ўжо ніхто не хадзіў, калі ўсе ўжо забыліся пра іх.
Пачынае жаўцець і ападаць лісце, тады і наступае маміна пара. Яна тупае пад арэхавымі кустамі, разграбае лісце, траву, шукае арэхі.
У апошнюю сваю восень Мама таксама схадзіла ў арэхі. Як бы развітвалася з арэшнікам, лесам, які расце адразу за нашым прыгуменнем. Яна сабрала жменьку арэхаў, завязала іх у хустачку і паклала пад падушку.
А калі я прыехаў наведаць хворую Маму, яна таямніча, вачыма, паказала мне схованку і ціха сказала:
— Табе, Валодзька, зберагла... Да іх Пецевы дзеўкі падбіраліся... Колевы хлопцы прасілі... Хай выбачаюць... Збірала табе... Відаць, апошнія...
Тая жменька маміных арэхаў — незабыўны гасцінец. Дзе б ні быў, купляю фундук і бессаромна хрумкаю арэхі і на вуліцы, і ў аўтобусе, і дома. Даруйце, людзі, я сустрэўся з Мамай.

Пяты і шосты чытальнікі (выконваюць урывак з кнігі У. Ліпскага).
Пакуль збіраўся ў дарогу — новае пісьмо. На гэты раз з Дабужы, ад сястры Любы:
«Валодзя, я толькі з Шоўкавіч, ад Мамы. Яна вельмі слабая. Ляжыць не падымаецца. Напэўна, яе такое шчасце. Загадала мне напісаць вам пісьмо, каб не пужаліся, што яна хворая. Вельмі хацела пабываць у вас, але, сказала, ужо не прыйдзецца. Вельмі моцна стукае ў грудзях. Есці зусім нічога не бярэ. I ўсё просіць, каб не плакалі...»
Кліча Мама.
Мама ў бядзе.
Я кінуў усе службовыя справы, папрасіў у начальства машыну і пакіраваў У свае Шоўкавічы.
За дзвесце пяцьдзесят кіламетраў дарогі прадумаў усё сваё вясковае жыццё. Якое меў шчасце! Кожны дзень бачыў Маму, чуў яе слова, атрымліваў з яе рук ежу. 3 ёй жыў, як за непрыступнай гарой, дзе ўсяго ўдосталь і ніхто асабліва не даймаў.
Так было да семнаццаці гадоў, пакуль не закончыў дзесяцігодку.
Маму было цяжка пазнаць.
Вочы глыбока запалі. Нос завастрыўся. Губы і твар збялелі. Сівыя валасы рэдкай кудзелькай тырчэлі з-пад хустачкі.
Мама, як убачыла мяне, працягнула ўперад сухенькія рукі, скупа ўсміхнулася. 3 яе грудзей вырвалася адно слова:
— Сынок!
Як бы да яе завітаў усёмагутны лекар, чарадзей з жывой вадой, волат-заступнік.
Мама ўхапіла маю руку, ашчаперыла яе сваімі халаднаватымі далонямі і не адпускала ад сябе, пакуль пра ўсё-ўсё не распытала. Ёй цікава было ведаць любую драбязу з майго жыцця. Адчуваў, яна ганарылася мной, сваім меншанькім. I вельмі баялася, каб які-небудзь шэры кот нечакана не перабег мне дарогу.
Мама страціла апетыт. Не магла прыдумаць, што б з’есі і. Ад маіх гарадскіх гасцінцаў не адмовілася, а мо не хацела мяне крыўдзіць. З’ела скрылік доктарскай каўбасы з батонам, пасмактала шакаладную цукерку. I ўпершыню за многія дні яе арганізм прыняў гэтыя ласункі. Мама, знясіленая імі, ціха заснула, не выпускаючы маю руку са сваіх далоняў...
Тры дні гасцявання ў бацькоўскім доме сталі апошнім спатканнем з Мамай, развітаннем з ёй.
Але ў гэта не верылася тады. Я не мог змірыцца і ўявіць, што яна засне навечна. Такога не магло быць.
Калі сабраўся ад’язджаць і ўжо развітаўся з Мамай, выйшаў на вуліцу і садзіўся ў машыну — раптам убачыў у акне Маму. Я атарапеў. Яна ж не ўставала з ложка. А то падышла нават да акна.
Мама паманіла пальцам да сябе. Я куляй кінуўся ў хату. Божа, яна хоча мне сказаць нешта важнае і таямнічае, чаго не сказала за тры дні, калі я сядзеў на беражку яе ложка. Што яна забылася мне паведаміць?
Я ўляцеў у хату, падбег да Мамы. Яна апусцілася на табурэтку і, цяжка дыхаючы, сказала:
— Сынок, ты ж не забудзься ўзяць у Мінск Мітрафанавічаву дачушку...
Свеце мой ясны!
Я чакаў, што Мама скажа нешта больш важнае. Мы яшчэ раз горача пацалаваліся. Яна махнула мне рукой. На парозе я зноў пачуў яе словы:
— Не забудзься ўзяць...
Божа, яна клапацілася пра дзяўчынку, якой трэба ехаць у Мінск. Яна не радня нам. Але Мама чула, што я абяцаў узяць яе ў машыну. Яна нагадала мне.
I гэта была апошняя маміна просьба. Апошнія яе словы.
Расцэньваю іх цяпер як самы галоўны запавет: даў слова — стрымай; клапаціся пра бліжняга і рабі дабро людзям; што аддаў, тое і тваё. Мама родная, так і жыву, як ты напрарочыла. Нялёгка выконваць твой міласэрны запавет у жорсткім і ачмурэлым свеце. Але іншага выбару не дадзена. I я ўдзячны табе, Мама, за сваё цяжкае шчасце...

Другі вядучы. Мама і Радзіма — словы непадзельныя і вечныя. Невыпадкова вобраз маці ў творах беларускіх паэтаў часта перарастае ў вобраз Радзімы. Маці адна і незаменная, як і родная зямля. Без мамы няма Радзімы.

Сёмы чытальнік.
Радзіма пачынаецца з жанчыны.
Я гэта адчуваў, а ўразумець
яшчэ не мог — дзіцём шчапаў лучыну,
каб хворую матулю адагрэць,

і разам з ёй да позняе гадзіны
мы слухалі трывожна крыгалом,
не ведаў я, што грэў тады Радзіму
і не падманным, а жывым агнём.
А. Сыс
Першы вядучы. Матуля — найдаражэйшы на свеце чалавек. Ніхто не ўмее так цярпець і ахвяраваць сабой. Аб самаахвярнасці маці, яе гатоўнасці ў любы момант засланіць ад бяды і небяспекі сваё дзіця ў беларускай літаратуры напісана нямала твораў.

Восьмы і дзевяты чытальнікі (выконваюць верш Я. Янішчыц «Маё адно-адзінае світанне...»).
Вось нашай польнай сцежкі паясок,
Вось спеўны бор — уся твая радзіма.
...Ламаецца твой, сынку, галасок,
А я запомню гэты, нібы дзіва:

Ён так ільецца, нібыта пяе
(I не сатруць яго паводкай вёсны).
Вось вочанькі разумныя твае,
I ты са мной гамоніш, як дарослы.

Як выраслі узмахі родных крыл,
Каб акрылёна ў свет лятункі несці.
Ды йшчэ звініць і прыдае мне сіл:
«Мамусенька, дай жэўжыку паесці».

Згатую страву смачную, сынок.
Пірог спяку. I пагляджу задачу.
...Ламаецца празрысты галасок, —
Такой бяды! Ды я чамусьці плачу.

Якая ўсё-ткі ноч у нас даўгая,
Ці зналі мы падобную калі?
...Прыехала адна, затым — другая,
I трэцяя — падмогі не далі.

Міжволі тут успомніш і пра Бога,
Калі твой тварык бледны і васцёр.
Вяду цябе знямоглага, слабога
Праз хірургічны доўгі калідор.

Было ў жыцці маім зашмат благога
I ўсё-ткі болей сонца і удач.
Тулю цябе сцішэлага, слабога,
А ты мне шэпчаш: «Мамачка, не плач».

Так цяжка мне, нібы іду праз гурбы
I завірухай свет завалакло.
I ўжо малю не Бога, а хірурга:
«Ўратуйце мне адзінае святло».

Сляза чакання, зорка-зараніца,
Апошняе надзеі не суроч!
Я ўся цяпер прыліпла да бальніцы
I, як дзяжурны ўрач, не зводжу воч.

Сыночак мой, бясцэнны мой, радзімы!
Якія суткі ўжо не сплю, не ем,
Але заводжу звонкі твой будзільнік.
Ты слухаеш? Ён звоніць роўна ў сем.

Шуміць асенні вецер верасовы,
Скупы праменьчык сэрца саграе.
Я праціраю столік твой пісьмовы,
Пераглядаю сшытачкі твае.

Адно, калі праходжу міма школы,
Дзе сэрца раніць ранішні званок,
Шапчу адны, адны і тыя ж словы:
«Ты будзеш жыць! Ты выжывеш, сынок!»

Любімы мой, найсонечны, найблізкі,
Быць слабаю мне сёння не дазволь.
Пішу табе вясёлыя запіскі,
Хоць раздзірае сэрца дзікі боль.

Я над табой цяпер, як над калыскай,
Ў якой люляю сонечны працяг.
Чытай, сынок, вясёлыя запіскі
Майго неверагоднага жыцця.

Чытай, сынок, хай пойдзе на здароўе
Прыдуманы вясёлы мой настрой.
Я ведаю, што сіла ёсць і ў слове,
Калі яно напісана крывёй.

Чакаю шчаснай восені празорай,
Дзе мы з табою пойдзем крок у крок,
Лісточак мой на завадзі азёрнай...
Ты будзеш жыць! Ты выжывеш, сынок!

Шапчу сабе: «У зорку шчасця вер!
У каліўца надзеі, у іскрынку!»
Раздаўленай і чэпкай, нібы звер, —
Яшчэ такой сябе не знала, сынку!

Кажу сабе: «Адпрэч сляпы адчай
Дзеля жыцця, дзеля здароўя сына!»
Хай знікне ў растрывожаных вачах
Блакадная і горкая часіна.

Святло маё адзінае! Крыло! —
Без вас я цень, нікчэмная расліна.
Ўсё, што ў маім жыцці было —
Дык гэта сын і вера ў шчасце сына.

Я сэрцам прыпадаю да зямлі,
Я цераблю балючы шлях вядомы:
Кавайце ў звонкіх кузнях, кавалі!
Хай кавалёк малы не знае стомы.

Паэзія, нашто твае дары?
Але малю трывожнае дыханне:
Лясы, не замірайце без пары, —
Хай будзе позніх птушак шчабятанне!

Я з тонкіх нерваў перавясла ўю,
Каб утрымаўся наш снапок жытнёвы.
Жу-раў-лі-кі, пакіньце салаўю
Зялёны гай і ранак васільковы.
Гучыць песня «Світанак» (муз. I. Лучанка, сл. У. Някляева).

Другі вядучы. На свеце, мабыць, ніхто так не хвалюецца, як маці. Матчыны пакуты — самыя глыбокія, самыя балючыя. Жанчыне-маці часам выпадаюць бяда і гора, якія перажыць неймаверна цяжка, нават немагчыма. Ганна Чарнушка з «Палескай хронікі» I. Мележа пакутуе, пахаваўшы сваю дачушку Верачку. Паслухайце фрагмент з твора.

Дзесяты чытальнік.
«Бог — даў, Бог — узяў», — успомніла свёкравы словы. Сэрца заліла нянавісць: загубілі малую, ды і вінаватых няма! На Бога ківаюць, нібы трэба яму гэта згуба!.. Ні сэрцаў, ні літасці, ні сораму! 3-за нейкай жмені сена чалавечка, дачушачку давялі да згубы, ды і хоць бы падумалі, грэх узялі на сябе!.. «Бог — даў, Бог — узяў!»
Божа мой, калі ты ёсць, калі ты бачыў усё, — няўжо ты не адгукнешся неяк, даруеш ім? Няўжо даволі адной малітвы старога, каб ты забыў на ўсё? Не, не можа быць, што ім так абыдзецца гэта! Не можа ж быць, праўда?
Не было дзе дзецца ад думак, што і сама вінавата. Вінавата больш за каго- небудзь! Хіба ж не магла б кінуць усё і пайсці, пабегчы з малой на руках! К бацьку пабегчы, бацька даў бы каня, калі ўжо такое! Нашто ж сядзела, чакала, марнавала дачушачку! Нашто слухалася старога ненажэру!.. Сама вінавата, сама!.. Даруй мне, маленькая! Даруй, кветачка мая нерасцвілая!

Першы вядучы. Праз якія толькі выпрабаванні не прайшла жанчына-маці дзеля шчасця сваіх дзяцей! Голас маці, на думку Максіма Танка, можа не толькі прымусіць жыць і змагацца, але нават вярнуць з таго свету:
Голас незнаёмца можна здзівіць,
Голас друга — на хвіліну спыніць,
Голас любай — сагрэць сонцам лета,
Голас маці — вярнуць з таго свету.

Адзінаццаты чытальнік (выконвае верш А. Куляшова «Маці»).
На бітву крывавую сына праводзіўшы з хаты,
На шчасце і ўдачу
пасеяла маці зярняты.
Калі дачакаецца маці
з тых зерняў усходу,
Сын прыйдзе з паходу,
Са славаю прыйдзе з паходу.

Дарэмна ўздыхала,
Чакала
I шчасця, і долі, —
Упалі зярняты
На камень шчарбаты
У полі.

Дарэмна здалёку
Паўнюткія вёдры цягала,
Той камень у спёку
Вадой і слязьмі палівала.

Да кроплі іх выпіў задымлены
Камень пякельны:
Два леты кіпелі на ім яны,
Як на патэльні.

Ля каменя ўпала
Цярплівая маці ў знямозе,
У роспачы скардзіцца стала
Знаёмай дарозе:
«Пачуй мае словы,
Улашчы свой камень суровы,
За гэта вярбою
Гатова я стаць над табою.
Твайго пешахода
Я ў засень ад спёкі б хавала,
У час непагоды
Ад бур і дажджоў засланяла;
Старымі рукамі
Твой дол падмятала б штодня я.
Улашчы свой камень,
Дарога мая палявая».
Сказала дарога ёй:
«Скардзішся, маці,
Дарма ты,
Не ўзыдуць зярняты,
Бо ўпалі на камень шчарбаты.
Не першая ты каля камня заходзішся з жалю,
Не раз на ім сеялі, але ні разу не жалі.
На нашыя нівы
Яго закацілі чужынцы;
Чужы і маўклівы,
Даўно ён ляжыць пры гасцінцы.

3-за Буга яго
Закацілі і кінулі ў полі,
Каб сына свайго
Не даждалася маці ніколі.
Не ўзыдуць зярняты ні ўвосень на ім,
ні вясною,
Пакуль ён не стане зямлёю,
Закляты табою».

3 дарогі ўставала
I каменю маці казала:
«Вады табе мала
I матчыных слёз табе мала,
Цяпер я крывёю Сваёю
Цябе праклінаю:
Ты станеш зямлёю,
А каменем стану сама я».

I тройчы такою
Кляцьбою
Той камень пракляла.
Стаў камень зямлёю, Сама ж яна каменем
стала.
На камні былым пры дарозе ўзыходзяць зярняты.
Вяртаецца сын па дарозе з паходу дахаты.

Дванаццаты чытальнік (выконвае ўрывак з рамана ў вершах Н. Гілевіча «Родныя дзеці»).
Такі закон прыроды, маці,
I ў ім ёсць сэнсу глыбіня:
Раней, чым першы смех дзіцяці,
Ты доўга чуеш плач штодня.

Ягоным смехам, словам, спевам
Пасля ўмудрэеш... А спярша —
Патрэбен плач, каб болем спелым
Магла напоўніцца душа.

I колькі ты жывеш на свеце —
Спакон вякоў, здавён-даўна —
Ты сэрцам там, дзе плачуць дзеці,
Бо дзеці слёз не льюць здарма.

Бо ім ці страшна, ці балюча,
Ці душыць крыўда — не сцярпець.
Ад шчасця слёзы ў іх не льюцца,
Ад шчасця — хочацца ім пець.

Ты — маці, ты — на ўсё гатова,
Усё — змагчы, усё — аддаць.
Адно б вясёлых ды здаровых
Дзяцей пад сонцам аглядаць.

Таму сабе ты ў долі просіш
Зусім не шмат, зусім не шмат:
Над галавою — неба просінь,
Ды ў дзецях — лад, у дзецях — лад.

О, як ты радуешся светла,
Калі, не зломкі, не злябы,
Яны жывуць беззапаветна
Дабром — без прыценю злабы!

Як пачуваешся шчасліва,
Калі, не кволыя душой,
Яны шануюць клапатліва
Твае гады і гонар твой!

Гады ж баляць, гады цяжэюць.
А балючэй за ўсякі боль —
Як дзеці любыя чужэюць
I варагуюць між сабой.

I ты глядзіш пакутна-скрушна:
«Чаго вам, дзеткі, не стае,
Каб жыць па-брацку, згодна, дружна?
Усе ж вы — родныя мае!

Я ўсіх пад сэрцам вас насіла
I кожным гордая была,
I шчасця кожнаму прасіла,
I ў кожным род наш берагла...»

О, так! У кожным прадаўжала
Свой род — не горшы між другіх.
I як ні крыўдзіў лёс, бывала, —
Ніхто не бачыў слёз тваіх!

Вайна, разбой, пажар смяротны —
I зноў — з руінаў, з небыцця —
Тваёй любоўю дом твой родны
Уваскрасае для жыцця!

Ніякай сіле, ліху злому
У сэрцы маці не забіць
Надзею: даць працяг жывому!
Надзею: песціць і любіць!

I колькі доўжыцца тут вёснам,
Кругавароту зім і лет —
Прыгожы, казачна-дзівосны
Дарыць ты будзеш дзецям свет.

Пры ўмове, матухна, што сёння
Зямлі ўсёй дочкі і сыны
Развеяць змогуць назаўсёдна
Цень тэрмаядзернай вайны.

Што ў цэлым свеце, на планеце,
Ва ўсіх краях, ва ўсіх кутках —
З’яднае ўсе людскія сэрцы
Твой вобраз з дзіцем на руках!..
Гучыць песня «Мамін голас» (муз. Л. Захлеўнага, сл. Л. Пранчака).

Другі вядучы. Пра трагічны лёс маці-паланянкі расказваецца ў паэме П. Броўкі «Голас сэрца», якая прасякнута вялікім і бязмежным горам за маці і за ўсіх, хто загінуў у час Вялікай Айчыннай вайны.

Трынаццаты чытальнік (выконвае ўрывак з паэмы).
Я ж і дагэтуль спакою не маю,
Часта я, часта дамоў наязджаю.

Сэрцам хаваю адну спадзяванку,
Можа, сустрэнеш, як раней, на ганку,

Скажаш: — Як ты без мяне там гаруеш?
I са слязой, як заўжды, пацалуеш.

Досыць мне ростані, родная, досыць,
Што ты загінула, — можа, здалося.

Сенцы адчыніш, паклічаш у хату.
Можа, й не быў я ў тым месцы праклятым,

Дзе ты збылася ў пакуце пякельнай...
А каля печы зазвоніш патэльняй,

Ды за сталом, за абрусам бялюткім,
Будзеш расказваць навіны ціхутка.

Лягу з дарогі, а ты пры мне сядзеш,
Сядзеш, маю галаву ты пагладзіш.

Скажаш: «Які ж ты, які ж ты сівенькі...»
А я прыгадаю, як быў шчэ маленькім,

Нашу старую, нізенькую хатку,
Ранне, калі ты пякла нам аладкі,

Полудзень з поліўкай, з кашай ячною,
Потым вячэру з бульбай смачною,

Казку, якая дагэтуль мне сніцца...
Не, мне ніколі таго не забыцца,

Як ты спявала, як прала, як жала,
Як шыла кашульку, як вышывала,

Як пахлі рукі твае лебядою,
I хлебам жытнёвым, і сырадоем...

Як яны нас абдымалі і грэлі,
Як твае вочы ласкава глядзелі...

Маці, прыехаў, цябе я гукаю,
Ты ж не выходзіш, бо ява такая,

Што сілы няма яе перайначыць.
Ніколі цябе я больш не пабачу.
Настаўнік. У беларускай літаратуры, відаць, няма такога аўтара, які не звяртаўся б да матчынай тэмы, не праслаўляў бы светлы вобраз жанчыны-маці. Нашы вучні таксама напісалі свае разважанні пра самага дарагога чалавека — матулю. Яны зачытаюць урыўкі са сваіх творчых работ*.

Усё пачынаецца з маці...

Мама — самае лепшае, самае цудоўнае слова на свеце. 3 гэтым словам на вуснах нараджаецца кожны чалавек. Вобраз маці мне заўсёды навявае ўспаміны пра яе ласкавыя, пяшчотныя рукі, шчырыя вочы, добрую ўсмешку. Мама... Хто як не яна заўсёды клапоціцца пра нас? Яна заўсёды дасць добрыя парады, у цяжкую хвіліну абдыме — і на сэрцы стане лягчэй. Каля мамы я адчуваю сябе лёгка і спакойна, час як быццам ідзе павольней, і нікуды не трэба спяшацца. Любоў маці самая шчырая.
Мне хацелася б, каб мая мама жыла заўсёды і суправаджала мяне ўсё жыццё. Зрэдку я задаюся пытаннем, каго мама любіць больш: мяне ці маю сястру? Але ведаю, што яна любіць нас аднолькава. А мы любім яе за тое, што яна любіць нас.
Кацярына Бародзька

У кожнага чалавека ёсць самы любімы, самы дарагі чалавек — мама, матуля. Яна любімая, даражэнькая, добрая, клапатлівая, вясёлая заўсёды, у цяжкую часіну разам са мной. Матуля ніколі не крыўдзіць мяне, а калі і прыкрыкне трохі, то заўсёды потым пашкадуе. Мы з ёю як дзве найлепшыя сяброўкі. Мама заўсёды клапоціцца пра нас: пра мяне, брата і бацьку.
Кожны чалавек лічыць сваю матулю найлепшай, але ж я ўсё-такі скажу, што мая мама самая, самая, самая лепшая! «МАМА» я пішу вялікімі літарамі, таму што яна назаўсёды застанецца ў маім сэрцы, думках, яе светлы і прыгожы вобраз з самага майго нараджэння жыве і будзе жыць у маёй душы!
Карына Пятровіч

Мама! Якое цудоўнае слова! Як шмат яно значыць для кожнага чалавека! Здаецца, толькі два склады, а колькі сэнсу, любові, цеплыні ў ім змяшчаецца. Мама — самы дарагі, клапатлівы, ласкавы чалавек. Яна заўсёды дапаможа ў складаную хвіліну, дасць добрую параду, падтрымае, ніколі не пажадае дрэннага. Мне здаецца, што менавіта таму першае слова амаль у кожнага чалавека — «мама».
Для мяне мама — гэта найдаражэйшы скарб, які толькі можа быць у чалавека. Бо колькі цяжкасцей, нягод, пакут ёй трэба вынесці, каб мы, дзеці, сталі сапраўднымі людзьмі. Колькі слёз яна пралье дзеля нашага шчасця. Мы павінны заўсёды даражыць ёю, абараняць ад гора, шанаваць, як мага менш турбаваць яе.
Як шкада, што не кожнаму дзіцяці выпадае такое шчасце, як любоў маці. Давайце ж усе разам змагацца з гэтым, зробім усё, што ў нашых сілах. I тады, я ўпэўнена, на зямлі і ў нашай краіне будзе намнога менш слёз.
Ілона Ганчар

Ад аднаго разумнага чалавека я чуў, што кожны чалавек у жыцці павінен любіць дзве рэчы: Радзіму і Маці. Радзіму трэба любіць за тое, што яна дае нам нейкі прытулак на гэтай зямлі. Маці мы любім за тое, што яна дае нам жыццё. Мама — гэта самы дарагі і родны чалавек. Толькі з ёю мы можам падзяліцца самымі сакрэтнымі думкамі і марамі. Маці — гэта той чалавек, які прымае нас такімі, якія мы ёсць. Матуля аддасць апошняе, каб нам было добра. Нават сваё жыццё.
Нам, хлопцам, ніколі не зразумець любоў маці. Кожны чалавек павінен усвядоміць адно: маці трэба паважаць і любіць.
Арцём Сячко

У першую чаргу маці для мяне самая прыгожая і блізкая, самая светлая, ласкавая. Яна для мяне ўсё, ёй я павінен усім сваім жыццём. Каб не мая мама, мяне не было б, і пагэтаму я вельмі яе люблю, нават так моцна, што нічога на зямлі не зможа перашкодзіць маёй любві. Маці заўсёды з кожным з нас.
Вобраз маці заўсёды ў маім сэрцы, і я не магу забыць яго. Я вельмі люблю сваю прыгожую матулю.
Кожная мама марыць аб дзіцяці вельмі разумным, самастойным і адукаваным. Маці любіць мяне такім, які я ёсць, з усімі маімі недахопамі, бо гэтая любоў будзе назаўсёды.
Аляксандр Муравейка

Мая мілая бабуля, як я цябе люблю, ты ў мяне адна такая. Калі ты заходзіш у хату, то мне здаецца, што сонейка ўзышло сярод ночы. Калі я дакранаюся да тваіх рук, мне здаецца, што яны такія мяккія, як шоўк. I ты ніколі не сварылася, калі я зрабіў што-небудзь не так, як трэба, ты заўсёды прыходзіш на дапамогу, калі я сам не магу разабрацца.
А калі здарылася вялікае гора: памерла мая мама — ты замяніла яе для мяне.
Ты вучыш мяне, як жыць і ніколі не крыўдзіць людзей, не сварыцца ні з кім, знаходзіць выхад з любога становішча. Ты ў мяне такая мілая і добрая, бабуля, якую я так паважаю і не хачу засмучаць.
Аляксей Сямашка

Першы вядучы. Нізка схіляюць галаву перад матуляй і нашы паэты-землякі. Так, напрыклад, Хведар Гурыновіч у вершы «Матуліна сэрца» выказвае найлепшыя пачуцці да блізкага і роднага чалавека. Ён верыць, што на зямлі запануе цяпло і святло ад дабрыні матулінага сэрца.

Чатырнаццаты чытальнік (выконвае верш X. Гурыновіча).
Сказаць за сябе і за іншых магу,
Сівенькія родныя нашыя мамы:
Сыны вашы ўсе ў неаплатным даўгу
Заўжды перад вамі.

Куды б ні занёс, ні закінуў нас лёс —
У край, што ад мамы аддалены самы, —
Світальныя вочы, святыя ад слёз,
Заўжды перад намі.

А здарыцца з намі спаткацца бядзе,
Спяшаем матулінай ласкай сагрэцца.
Любую нягоду ад нас адвядзе
Матуліна сэрца.

Уткнёмся ў далоні, што ў пахах зямлі,
Што з раніцы ў полі, на ферме, на градках.
Што мелі і ўмелі, вы нам аддалі
Усё, без астатку.

Мы верым, што згінуць і войны, і зло,
Зямля наша стане шчасліваю самай,
Бо вы — наша праўда, цяпло і святло,
Любімыя мамы.
Другі вядучы. Але нашага земляка не можа не хваляваць і тое, што многія дзеткі становяцца сіротамі пры жывых бацьках, што сёння, нібы пустазелле, расце п’янства, бяздушнасць, у сірочых дамах пакутуюць дзеткі.

Пятнаццаты чытальнік (выконвае верш X. Гурыновіча «Сірочы дом»).
Рэчка Случ. Імклівы росчырк чайкі.
Бляск вясёлкі ў дожджыку касым.
Дом сірочы, быццам сад звычайны,
Толькі незвычайны ён зусім.

Тут ад слёз шчымлівых не ўтрымацца:
У пакой заходзяць ланцужком
Дваццаць дзве дзяўчынкі і дванаццаць —
У падобных куртках — хлапчукоў.

Напаўняюць гоманам сталоўку.
Апетыт заўжды адменны ў іх.
Даланёй пяшчотнай па галоўках
Гладзіць выхавацельніца ўсіх.

Забярэ яе аўтобус.
Толькі
Дзеці добра ведаюць куды:
У яе сям’я, маленькі Толік.
А для іх — такія вось «сады»

На спусцелы двор кладуцца росы.
Сонца апускаецца ў ваду.
Нянечка даўно памыла посуд,
А бацькі чамусьці не ідуць.

Праглядзіць малеча вачаняты
У акно вячэрняе дарма.
Мамы ў вёрабейкаў, зайчанятак,
А у іх — даруйце мне — няма.

Ноч закрэсліць крыўды ўсе і беды.
Раптам шэпт шчасліва-горкі ў сне:
— Мамачка, прыехала, я ведаў,
Ведаў я, што знойдзеш ты мяне...

Колькі веры ў ім!
Ты чуеш, «мамка»?
Як тваё сумленне прабудзіць?
Хто ты: прастытутка, наркаманка?
Хто ні ёсць, адумайся, прыйдзі.

(А ў душу на ўсё жыццё запала,
Быццам сам я тое перажыў:
У вайну жанчына гадавала
Дваццаць сем малых дзяцей чужых.

Ратавала кожнага ад смерці,
У агонь за імі і ў ваду...)
Ну, а вам што скажуць вашы дзеці,
Што яны сваім перададуць?

Ружавела ласкавае ранне,
Быццам тварык нянечкі самой.
Ды ўставала рубам зноў пытанне:
«Ці прыслала мамка мне пісьмо? »

А калі дом выйшаў на прагулку
I туманны дворык пасвятлеў,
Я падумаў:
Знойдзе ўсім прытулак
Ім Радзіма нашая... Але...

Што са светам робіцца з гадамі?
Я няўцямна ўслед малым глядзеў...
Не, звяры дзяцей не пакідаюць.
Але гэта і не пра людзей.

Шаснаццаты чытальнік (выконвае ўрывак з кнігі У. Ліпскага «Мама. Малітва сына»).

Малітва сына

Я асабліва звяртаюся да сучасных Мамаў. Мілыя і добрыя, ад вашай «сяўбы» залежыць «жніво», жыццё на зямлі. Пасееце самалюбства, распусту, блуд, ідалапаклонства, нянавісць, спрэчкі, зайздрасць, гнеў, забойства, п’янства, тое ж і ўзыдзе ў вашых дзецях, унуках. Давайце, родныя, навучымся сеяць толькі добрае: любоў, радасць, супакой, цярплівасць, зычлівасць, вернасць, лагоднасць...
Прайшоў сцежкамі, якія зараслі муравой. Адшукаў ключы ад сейфаў памяці, адамкнуў іх і ўволю наталіўся ўспамінамі.
Як пчолка — нектарам.
Як жаўрук — спевамі.
Як вавёрка — арэхамі.
Як дзіця — сонейкам.
I за ўсё ўдзячны табе, Мама. Ты — жывая вада для мяне, мора духоўнага багацця. Ты — жыццёвая зорка, па якой звяраю свой шлях на зямлі. 3 тваім вобразам буду і далей сустракаць узыход сонца, радавацца кожнаму падараванаму мне дзянёчку. I не стамлюся гэта рабіць датуль, пакуль будзе гарэць мая свечка.
Мацуй, Мама, мяне ў веры, надзеі і любові. Будзь і надалей мудрай дарадцай на жыццёвым шляху. Ахоўвай ад усялякага ліха, якое пільнуе жывых на кожным кроку. Прысніся, каб апярэдзіць бяду, пакажыся на небе зіхатлівай зоркай — як знак маёй бяспекі.
Мама! Ты ў сэрцы маім. Цяпер, і ўвесь час, і на вякі вякоў. Амін.

Першы вядучы (чытае ўрывак з верша П. Панчанкі «Белыя яблыні»).
Вякамі глядзелі жанкі з-пад рукі,
Чакалі мужоў і сыноў.
I падалі зоркі, нібы светлякі,
У прорвы бязрадасных сноў.
I самі касілі, і самі аралі.
А іх дарагія за іх паміралі.

Бялелі, як цвет той, іх чорныя косы,
I сцежкі у сад зарасталі...
I заўтра, як вырвуцца людзі у космас,
Іх гора лягчэйшым не стане.
Мы будзем усе касманаўтаў вітаць,
А маткі пякучыя слёзы глытаць.

Глядзець усю ноч ім да ранняй зары
Ў халодныя вочы сусвету
I думаць — ці зорка сягоння згарыць,
Ці з сынам любімым ракета.
Ім першым заўсёды марнець і трывожыцца,
На сотні трывог іх чаканне памножыцца.

Няма там слупоў верставых і дарог,
Няма для прыпынку абочын.
Сусвет ачарсцвеў і дашчэнту прадрог
Без ласкі вялікай жаночай.
А сёння я небу гукаю: не хмарся!
Народжаны ў нас жыхары ўжо для Марса.

Мы ўбачым жанчын у няземнай красе іх,
Яны — наша шчасце і гора —
Планеты заселяць, любоўю засеюць
Далёкія сінія зоры.
I недзе у космасе будуць прывабліва
Цвісці, як і ў нас, іх дзявочыя яблыні.
Настаўнік. На нашай вечарыне прысутнічаюць матулі, якія нарадзілі і выхавалі траіх і больш дзяцей (школьнікі ўручаюць ім кветкі). У ваш гонар і для ўсіх прысутных гучыць «Песня пра маці» (муз. I. Лучанка, сл. Г. Бураўкіна) у выкананні вакальнай групы.
Другі вядучы. Дарагія матулі! Паважаныя жанчыны-маці! Сардэчна дзякуем за гэтую сустрэчу. Жадаем здароўя вам, плёну ў працы, натхнення, мацярынскага і жаноцкага шчасця.
Настаўнік (заключнае слова). Пра матуль можна гаварыць бясконца. Бо калі нават іх ужо і няма ў жывых, яны, відаць, з нябёсаў глядзяць на нас, дапамагаюць, ахоўваюць нас ад бед і няшчасцяў.
Яшчэ раз віншуем вас з Пакровамі і Днём маці. Хай светлы і чысты вобраз маці заўсёды будзе ў нашых сэрцах. Дарыце сваім матулям лагодныя ўсмешкі, прыгожыя кветкі, бо ваша радасць — гэта памножаная ў сотні разоў іх радасць.

Яшчэ на гэту тэму:

Мама – матуля чароўнае слова...     Адзіная мая