Г. I. ШМАЯНКОВА, настаўніца вышэйшай катэгорыі, намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце сярэдняй школы № 27 г. Магілёва. Беларуская мова і літаратура 1/2016
Свята роднай мовы
Гульня для вучняў V—VI класаў
Распрацоўка пазакласнага мерапрыемства прапануецца да Міжнароднага дня роднай мовы, які адзначаецца па рашэнні 30-й сесіі Генеральнай канферэнцыі ЮНЕСКА (1999) 21 лютага.Фрагменты гэтай распрацоўкі можна выкарыстаць пры падрыхтоўцы іншых свят, прысвечаных гісторыі і культуры нашай Радзімы.
Мэты: садзейнічаць развіццю інтэлектуальных магчымасцей вучняў, іх творчых здольнасцей; выхоўваць любоў і павагу да роднай мовы, падтрымліваць цікавасць да яе вывучэння.
Абсталяванне: мультымедыйная ўстаноўка і экран для дэманстрацыі прэзентацыі, магнітафон, папяровыя кветкі, партрэты Янкі Купалы, Якуба Коласа, Алеся Гаруна, Максіма Танка, магніты, «Руска-беларускі слоўнік» (некалькі экзэмпляраў), тлумачальны, фразеалагічны, марфемны, словаўтваральны слоўнікі, слоўнік сінонімаў і інш., аркушы для малявання, рознакаляровая папера, кардон, рознакаляровыя алоўкі, клей і інш.
Ход мерапрыемства
Гучыць мелодыя песні «Родная мова» (муз. А. Кацікава).Настаўнік. Я вельмі рада бачыць вас і з вялікім задавальненнем запрашаю на «Свята роднай мовы»! (Чытае вершаваныя радкі Г. Пашкова.)
Спасцігаць загадку слова,
роднае зямелькі мову
на ўроку,
у жыцці,
каб лягчэй было ісці
і каб сілу мець душою
праз жыццё –
за годам год, -
што зямля твая –
з табою,
што з табою –
твой народ!
Настаўнік. Мы — беларусы. Нас называюць памяркоўнымі, гасціннымі, шчырымі людзьмі. Беларусы вылучаюцца сваёй знешнасцю (светлыя, ільняныя валасы, блакітныя вочы), ветлівай усмешкай на вуснах і мілагучнай, напеўнай мовай.
Сёння 21 лютага. Гэта незвычайны зімовы дзень. У 1999 годзе па рашэнні ЮНЕСКА ён быў абвешчаны Міжнародным днём роднай мовы. Дзень роднай мовы асаблівы для кожнай нацыі, кожнага народа, бо няма народа без мовы, няма мовы без носьбіта.
Прапаную вам гульню, у ходзе якой вы зможаце ўзбагаціць свае веды пра мову, прадэманстраваць, што вам ужо вядома. У гульні прымаюць удзел тры каманды. За кожнае правільна выкананае заданне каманда атрымае кветку. Пастарайцеся сабраць вялікі букет для нашай мовы ў дзень яе свята.
I заданне. Падбярыце слова, словазлучэнне, якім можна ахарактарызаваць, апісаць нашу мову. Для мяне беларуская мова — пяшчотная. А якая яна для вас?
Настаўнік перадае па крузе кветку, і вучні па чарзе агучваюць свае словы, словазлучэнні.Прыкладныя адказы: прыгожая, напеўная, мілагучная, вобразная, сакавітая, сонечная, дарагая, бацькоўская, звонкая, непаўторная, адзіная ў свеце, ласкавая, любімая, мілая, узнёслая, магутная...
Настаўнік. Малайцы! Вы адчуваеце, як адразу стала святлей ад такіх цёплых слоў.Каманды атрымоўваць свае першыя кветкі ў букет для мовы.
II заданне. Дзякуючы беларускім пісьменнікам наша мова жыве і развіваецца. А якія словы яны знаходзяць, каб выказаць сваю любоў да роднага слова?
Збярыце са слоў, надрукаваных на картках, выказванні славутых беларусаў, прысвечаныя мове, і прымацуйце іх да дошкі пад партрэтамі аўтараў выказванняў.
Якуб Колас: «Любіце, ведайце і шануйце мову свайго народа і ўмейце дасканала валодаць ёю».
Алесь Гарун: «Дык шануй, беларус, сваю мову, — гэты скарб наш на вечныя годы, за пашану радзімаму слову ўшануюць нас брацця-народы!»
Максім Танк: «3 усяго таго, што лягло назаўсёды ў аснову святыні народа, бяссмерця яго, — ты выткана, дзіўная родная мова».
• У выказваннях якіх пісьменнікаў гучыць заклік любіць і вывучаць родную мову? (Якуба Коласа, Алеся Гаруна.)
• Хто з пісьменнікаў мяркуе, што, калі мы будзем шанаваць сваю мову, то нас будуць паважаць суседзі-краіны? А вы згодны з гэтай думкай? (Алесь Гарун.)
• Якое з выказванняў вам спадабалася і чаму? (Адказы вучняў.)
Некалькі чытальнікаў дэкламуюць беларускія вершы пра мову. У гэты ж час дэманструюцца слайды з тэкстамі вершаў і партрэтамі іх аўтараў.
Першы чытальнік.
Шэпт дубровы і пчаліны звон, —
Нам цябе ласкава і ашчадна
Спазнаваць ажно да скону дзён.
Баравая ў казачнай красе.
Старажытная. Ты самая славянская.
Светлая, як травы у расе.
Вобразная, вольная, пявучая,
Мова беларуская мая!
Можна адмыкаць,
Трэба толькі ведаць,
Дзе ключы шукаць.
«Калі ласка», «Дзякуй» —
Вось яны, ключы!
Ты іх, калі ласка,
Добра завучы.
III заданне. Прачытайце словы ветлівасці. Першай групе трэба знайсці сярод іх і падкрэсліць словы, якімі вітаюцца. Другая група падкрэслівае словы, якімі развітваюцца. Трэцяя група — словы-зычэнні.
| Добры дзень! Добры вечар! Лавіся, рыбка, малая і вялікая! Да пабачэння! Будзьце жывенькі, здаровенькі! Жывіце з Богам! Вітаю Вас! Дазвольце Вас прывітаць! Удачы, шчасця вам! Прывітанне! Добры дзень вам! Дзень добры ў хату! Добрага ранку! Наша вам шанаванне! Каб вам вялося! У добры час! Сакалінага лёту! Час добры на дарогу! 3 панядзелкам вас (аўторкам і г. д.)! Маё вам шанаванне! Будзьце жывы, здаровы! Удачы! Шчасліва! У добры час кажучы! Рады быў вас бачыць! Смачна есці! Да сустрэчы! |
Адказы:1. Добры дзень! Добры вечар! Вітаю Вас! Дазвольце Вас прывітаць! Прывітанне! Добры дзень вам! Дзень добры ў хату! Добрага ранку! 3 панядзелкам вас (аўторкам і г. д.)!
2. Да пабачэння! Удачы! Шчасліва! Рады быў вас бачыць! Да сустрэчы!
3. Лавіся, рыбка, малая і вялікая! Будзьце жывенькі, здаровенькі! Жывіце з Богам! Удачы, шчасця вам! Наша вам шанаванне! Каб вам вялося! У добры час! Сакалінага лёту! Час добры на дарогу! Маё вам шанаванне! Будзьце жывы, здаровы! У добры час кажучы! Смачна есці!
Далей камандам прапануецца разыграць невялікія сцэнкі (дыялогі) з выкарыстаннем слоў ветлівасці.
Чацвёрты чытальнік.
«Добры дзень» —
Ветлівыя словы
Чую ад людзей.
Ветлівымі словамі
Трэба даражыць,
3 ветлівымі словамі
Лёгка жыць.
Працягваем гульню-спаборніцтва.
Неяк на вуліцах нашых гарадоў з’явілася сацыяльная рэклама, якая папулярызавала беларускую мову з дапамогай... ягад. Гэта білборды з серыі «Смак беларускай мовы». На фотаздымках ягады на белым фоне, якія суправаджаюцца подпісамі на беларускай мове і словамі-адпаведнікамі на рускай мове. Пры дапамозе гэтай рэкламы папулярызавалася беларуская мова, падкрэслівалася яе самабытнасць і хараство.
Кіраўніцтва прадпрыемства «Белзнешрэклама», якое і стварыла рэкламу, патлумачыла свой выбар так: «Беларуская мова мае непараўнальную чароўнасць, сакавітае гучанне, спецыфічны каларыт, гэта сапраўды ўнікальная мова, самая мілагучная і самая старажытная сярод славянскіх моў».
Такім чынам, на вуліцах беларускіх гарадоў дэманстраваліся словы-адпаведнікі на беларускай і рускай мовах.Калі ў нас узнікаюць пытанні адносна значэння слова, яго правапісу або перакладу, мы звяртаемся па дапамогу да... Так, да слоўнікаў.
IV заданне. Выберыце неабходны для працы слоўнік і падбярыце беларускія адпаведнікі да прапанаваных слоў.
Арбуз, ежевика, шиповник, крыжовник, клюква, земляника.
Адказы: арбуз — кавун, ежевика — ажыны, шиповник — шыпшына, крыжовник — агрэст, клюква — журавіны, земляника — суніцы.
• Да якога слоўніка трэба звярнуцца, каб праверыць правапіс? (Да арфаграфічнага.)
• 3 дапамогай якога слоўніка можна падабраць сінонімы? (3 дапамогай слоўніка сінонімаў.)
• Які слоўнік дапаможа вызначыць значэнне фразеалагізма? (Фразеалагічны.)
Настаўнік. Міжнародны дзень роднай мовы — гэта свята, асаблівая падзея. Можна лічыць мову імянінніцай. У такія святы звычайна віншуюць імяніннікаў прыгожымі паштоўкамі са словамі пажадання. Давайце і мы гэта зробім.
V заданне. Аформіце паштоўку і выкажыце пажаданні беларускай мове.
У час выканання задання гучыць песня «Ветлівыя словы» (муз. В. Войціка, сл. Т. Кляшторнай).Каманды прэзентуюць свае паштоўкі.
Настаўнік. За вашы пажаданні і прыгожыя паштоўкі атрымайце кветкі.
А цяпер хвілінка творчасці. Беларуская мова заслугоўвае таго, каб на яе адрас гаварылі самыя шчырыя, пяшчотныя словы, каб ёй прысвячалі вершы.
VI заданне. Складзіце сінквейн на тэму «Мова».
Памятка «Як напісаць сінквейн» 1. Аб’ект ці прадмет, пра які вядзецца гаворка (назоўнік ці займеннік).2. Апісанне прадмета і ўласцівасцей выбранага аб’екта ці прадмета (два прыметнікі або дзеепрыметнікі).
3. Характэрныя дзеянні аб’екта (тры дзеясловы або дзеепрыслоўі).
4. Адносіны аўтара сінквейна да прадмета, які апісвае (фраза з чатырох слоў).
5. Характарыстыка сутнасці прадмета або аб’екта (адно слова).
Узор складзенага сінквейна
Беларуская, ласкавая.
Жыве, квітнее, радуе.
Робіць жыццё яскравым, цікавым.
Душа.
Настаўнік. Сябры, вы сабралі цудоўныя букеты для нашай мовы. Дзякую вам за гэта. Спадзяюся: шчырыя, сардэчныя і цёплыя словы беларускай мовы будуць гучаць з вашых вуснаў і ўпрыгожваць жыццё.
Пяты чытальнік.
Лепш не выкажаш радасці, болю
У адзіным, адным толькі слове,
Як на мове сваёй, роднай мове.
Гучыць песня «Наша мова» (муз. С. Макея, сл. А. Ставера).