сцэнарыі святаў на беларускай мове

М. П. ОСІПАВА, прафесар, 3. М. ПАНАСЕВІЧ, старты выкладчык. Брэсцкі дзяржаўны універсітэт імя А. С. Пушкіна. Пачатковая школа Ліпень 2002 г.

Свята Саракі

Метадычная напрацоўка для правядзення свята

Задачы: прывіваць дзецям цікавасць да народных традыцый; развіваць этнаграфічную культуру вучняў і бацькоў.

Падрыхтоўчая работа. Настаўнік загадзя просіць бацькоў дапамагчы правесці з дзецьмі цікавае мерапрыемства, прысвечанае святу Саракоў. Вучні рыхтуюць вершы пра вясну, птушак, дазнаюцца ў старэйшых, які абрад прымеркаваны да гэтага свята.

Прыкладныя этапы калектыўнай справы:

Першы этап. "Абрад".

Клас (ці зала) святочна ўпрыгожаны. Настаўнік ва ўступнай гутарцы расказвае, што сёння многія людзі цікавяцца народнымі абрадамі, якія здаўна існавалі ў свеце. А што ж такое абрад? Слова даецца вучням і бацькам. Пасля абмеркавання педагог зачытвае ўрывак з твора Антуана дэ Сент Экзюперы "Маленькі прынц":

— Лепш прыходзіць заўсёды ў адзін і той жа час, — папрасіў Ліс.
— Трэба прытрымлівацца абрадаў.
— А што такое абрады? — спытаў Маленькі прынц.
— Гэта нешта даўно забытае, — сказаў Ліс.
— Нешта такое, ад чаго адзін які-небудзь дзень становіцца непадобным на ўсе астатнія дні, адзін час — на ўсе іншыя часы.

Настаўнік падагульняе: абрад — сукупнасць пэўных дзеянняў, якія звязаны з бытавымі традыцыямі; звычай — агульнапрынятыя, традыцыйна ўсталяваныя правілы паводзін у грамадстве.

Другі этап. "Гісторыя свята".

Дзеці разам з дарослымі расказваюць аб свяце, якое адзначаецца 22 сакавіка і носіць назву "Саракі". Настаўнік зачытвае ўрывак з кнігі "Беларускі народны каляндар" (аўтар укладальнік А. Лозка) пра гісторыю свята:

У народзе казалі, нібы на Саракі прылятае 40 "выраяў", а таксама, што гэта свята "пчальніковае" і сведчыць пра канчатковы прыход вясны. Гаварылі: "На Саракі мужык пытаецца, ці далёка да ракі"; "Святыя Саракі — ды не йдзі да ракі"; "Святыя Саракі ў поле саху валаклі". Для дзяцей выпякалі з цеста 40 жаваранкаў, 40 маленькіх піражкоў, у некаторых мясцовасцях гатавалі 40 варэнікаў, 40 галушак. Гушкаліся на арэлях. Згодна з павер’ямі, сарока пачынае віць сабе гняздо і прыносіць для гэтага 40 пруцікаў. Але чакалі яшчэ сорак маразоў. Нібыта тады з выраю прылятае 40 жаваранкаў. Хлопчыкі павінны да ўзыходу сонца, не памыўшыся і закрыўшы вочы, падабраць на двары сорак трэсак і высыпаць іх пад печ або перакінуць цераз хату столькі ж палачак. Хто выканае гэта, той вясною знойдзе сорак птушыных гнёздаў (або сорак качыных яек).

Пасля чытання настаўнік звяртаецца да бацькоў з пытаннем, ці ведаюць яны якія-небудзь прыродныя прыкметы, звязаныя з гэтым святам, і прыводзіць прыклады:

На Саракі дзень з ноччу сустракаюцца.
Калі хто небудзь з сялян убачыць у гэты дзень вырай, які ляціць, то гэта, паводле народнага падання, — знак яго будучага поспеху і шчасця ва ўсім.
Калі гусі і жоравы "ляцяць па аднаму, дык і на жыта будзе добры ўраджай, і снапы будуць такія цяжкія, што прыйдзецца насіць па аднаму; як ляцяць па два і па тры, то і жыта будзе неўмалотнае".
(3 кнігі: Беларускі народны каляндар / Аўтар укладальнік Алесь Лозка. — Мн., Полымя, 1993. — С. 68.)

Трэці этап. "Сакавіку народных выслоўях".

Настаўнік прапануе арганізаваць гульню. Клас дзеліцца на 2 — 3 групы. Кожная трупа па чарзе расказвае прымаўкі, прыказкі, павер’і, дзе б значыўся месяц сакавік. Напрыклад:

Сакавік часам снегам сее, а часам сонцам грэе.
Сакавік зялёны — ураджай благі.
Як у сакавіку туман, дык у жніво дождж — пан.
У сакавіку зіма не гніе — у красавіку трава не расце.
Няма ў сакавіку вады — няма ў красавіку травы.
Сакавік дрэвам сок пускае.
Сакавік дажджом імжыць — хлеб будзе з рукавіцу.

Звяртаецца ўвага дзяцей на тое, што назва месяца сакавіка паходзіць ад слова "сок" — менавіта ў гэтую пару ствалы дрэў напаўняюцца сокам.

Чацвёрты этап. "Веснавыя забавы".

Дзеці прыгадваюць веснавыя забавы, гульні, вершы. Да гэтага яны рыхтаваліся дома. Напрыклад, зварот да птушак:
Жавароначкі, прыляціце,
Цёпла лецейка прынясіце,
А зімачку прыбярыце,
Бо зімачка надаела,
Нам хлебушак пераела.
Жавароначкі, прыляціце
I дожджыкам напаіце,
Каб травачкі парасцілі,
Каб волікаў накармілі.

У заключэнне бацькі частуюць дзяцей печывам у выглядзе жаваранкаў.

Парады арганізатарам:
1. Запрасіце на калектыўную справу бацькоў і частку работы даручыце ім: падрыхтаваць расказ пра святкаванне Саракоў, спячы ласункі і інш.
2. Не забывайце прывесці звесткі аб свяце з народнага календара; не хвалюйцеся, калі дзеці ад разу не ўспрымаюць расказ з цікавасцю: абрад мала знаёмы.
3. Падрыхтуйце ласункі — гэта тое, што дзеці, безумоўна, найбольш запомняць, адзначаючы свята Саракі.
4 Растлумачце малодшым школьнікам значэнне слоў: абрад — сукупнасць усталяваных звычаем дзеянняў, звязаных з бытавымі традыцыямі! звычай — агульнапрыняты парадак, традыцыйна ўсталяваныя правілы грамадскіх паводзін.


Яшчэ на гэту тэму:

«Жавароначкі, прыляціце!»     Саракі