А. К. БАЛОЦЬКА, выкладчык Салігорскага горна-хімічнага тэхнікума. Беларуская мова і літаратура 4/2007
Святло кахання не згасае
Вечарына беларускай паэзіі
На фоне музыкі «Зорка Венера» гучыць верш У. Нядзведскага «Адказ».Першы чытальнік.
Ты помніш, як чэрвеньскай ноччу
Мяне без ніякай прычыны
Спытала, зірнуўшы ў вочы:
— Ці можа заплакаць мужчына? —
Што мог адказаць на пытанне
Табе я сур’ёзна ці жартам?
Ішло са мной побач каханне,
Са школы ішло з атэстатам.
I мары цудоўныя нёс я,
Хацеў і спяваць і смяяцца.
Дый сорамна думаць пра слёзы,
Калі табе васемнаццаць.
Пасля на канікулы разам
Цягнік нас прывозіў улетку.
Пытанне ж чакала адказу,
А час пралятаў непрыкметна.
...Ты помніш расстання мінуты.
— Паеду з другім, — ты сказала.
Прыйшоў я тады з інстытута
I моўчкі стаяў ля вакзала.
Стаяў і глядзеў на калёсы,
Вагон твой праводзіў вачыма.
I горка ўсміхнуўся праз слёзы,
Таму што не плача мужчына.
Мяне без ніякай прычыны
Спытала, зірнуўшы ў вочы:
— Ці можа заплакаць мужчына? —
Што мог адказаць на пытанне
Табе я сур’ёзна ці жартам?
Ішло са мной побач каханне,
Са школы ішло з атэстатам.
I мары цудоўныя нёс я,
Хацеў і спяваць і смяяцца.
Дый сорамна думаць пра слёзы,
Калі табе васемнаццаць.
Пасля на канікулы разам
Цягнік нас прывозіў улетку.
Пытанне ж чакала адказу,
А час пралятаў непрыкметна.
...Ты помніш расстання мінуты.
— Паеду з другім, — ты сказала.
Прыйшоў я тады з інстытута
I моўчкі стаяў ля вакзала.
Стаяў і глядзеў на калёсы,
Вагон твой праводзіў вачыма.
I горка ўсміхнуўся праз слёзы,
Таму што не плача мужчына.
Першы вядучы. Каханне — гэта самае прыгожае і патаемнае пачуццё чалавека, асабліва, калі яно толькі нараджаецца. Якія ж яны, закаханыя, калі назіраць збоку? Дзіўныя, незвычайныя, летуценныя, шчаслівыя.
Другі вядучы. Давайце прыгадаем вечных спадарожнікаў закаханых: месяц, зоркі. А на месцы іх сустрэчы можа быць грушка, бярозка, дубок, крынічка. А як нараджаецца каханне? Што ж такое каханне? Высветліць гэта нам дапамогуць творы беларускіх паэтаў. Паслухаем «Актавы кахання» А. Грачанікава.
Другі чытальнік.
Каханне — найцяжэйшая з пакут.
Мая добраахвотная пакута.
Калі ж ты мне свой вынесеш прысуд?
Нібы падсудны, прагну я прысуду.
У міг апошні здарыцца мо цуд,
I тое, што здавалася атрутай,
Каханне ператворыць у нектар
На ўсё жыццё для вязня гэткіх чар.
Я думаў, больш не прыйдзе да мяне
Каханне з цудадзейнасцямі тымі,
Што юнакоў — пытальнікамі гне,
А пасівелых — робіць маладымі.
Каханне, думаў, вусны мне замкне,
Шлях перайшоўшы з вёдрамі пустымі.
Няма, напэўна, горай пакарання,
Калі не свеціць над табой каханне.
Мая добраахвотная пакута.
Калі ж ты мне свой вынесеш прысуд?
Нібы падсудны, прагну я прысуду.
У міг апошні здарыцца мо цуд,
I тое, што здавалася атрутай,
Каханне ператворыць у нектар
На ўсё жыццё для вязня гэткіх чар.
Я думаў, больш не прыйдзе да мяне
Каханне з цудадзейнасцямі тымі,
Што юнакоў — пытальнікамі гне,
А пасівелых — робіць маладымі.
Каханне, думаў, вусны мне замкне,
Шлях перайшоўшы з вёдрамі пустымі.
Няма, напэўна, горай пакарання,
Калі не свеціць над табой каханне.
Трэці чытальнік.
I ты прыйшла, каханая, прыйшла
I асвяціла дні мае цяжкія.
Няпраўда, што на свеце многа зла,
Што правяць светам толькі людзі злыя.
Плыву, плыву насустрач без вясла
Праз хвалі часу жорсткія, крутыя.
Каханне нас праз крыгаход тугі
Злучае, як паводка берагі.
Каханне не разветрыцца, як дым.
Хто закаханы, у жыцці той смелы.
Цікава, ці кахае падхалім,
Ці гэты вось пранырлівец сапселы?
Паспачуваем жа хоць трохі ім,
У мітусні і сквапнасці ўспацелым.
Здавён не маюць сілы ў каханні
Ні ўзнагароды, ні чыны, ні званні.
I асвяціла дні мае цяжкія.
Няпраўда, што на свеце многа зла,
Што правяць светам толькі людзі злыя.
Плыву, плыву насустрач без вясла
Праз хвалі часу жорсткія, крутыя.
Каханне нас праз крыгаход тугі
Злучае, як паводка берагі.
Каханне не разветрыцца, як дым.
Хто закаханы, у жыцці той смелы.
Цікава, ці кахае падхалім,
Ці гэты вось пранырлівец сапселы?
Паспачуваем жа хоць трохі ім,
У мітусні і сквапнасці ўспацелым.
Здавён не маюць сілы ў каханні
Ні ўзнагароды, ні чыны, ні званні.
Чацвёрты чытальнік.
Але не будзь рахманы, як цяля,
Між тых, хто песціць смакатою шлункі.
Няхай твая жыццёвая ралля
Жыццю нясе ўраджайныя дарункі.
Адрозніваць вучуся спакваля
Атрутнага двурушша пацалункі.
Свайго кахання берагу свячэнне —
I гонар чалавечы, і сумленне.
Свяці, кахання чыстая зара!
Свяці — пачуццяў сэрцаў не азмрочвай —
Над доляй плугара і песняра
I над высокай доляю жаночай.
Усіх людзей пара табе, пара,
З’яднаць чароўнай сілаю прарочай.
Бо, сапраўды, на свеце без кахання
Жыцця няма — ёсць толькі існаванне.
Між тых, хто песціць смакатою шлункі.
Няхай твая жыццёвая ралля
Жыццю нясе ўраджайныя дарункі.
Адрозніваць вучуся спакваля
Атрутнага двурушша пацалункі.
Свайго кахання берагу свячэнне —
I гонар чалавечы, і сумленне.
Свяці, кахання чыстая зара!
Свяці — пачуццяў сэрцаў не азмрочвай —
Над доляй плугара і песняра
I над высокай доляю жаночай.
Усіх людзей пара табе, пара,
З’яднаць чароўнай сілаю прарочай.
Бо, сапраўды, на свеце без кахання
Жыцця няма — ёсць толькі існаванне.
Пяты чытальнік.
Агні кахання — вечныя агні.
Яны нікому з нас не слепяць вочы.
Шчаслівым сэнсам напаўняюць дні,
Пяшчотай вабнай скарачаюць ночы.
Загадкава гучыць у цішыні
Гарачы, неспатольны шэпт жаночы.
Бянтэжыцца расчулены юнак,
Упершыню адчуўшы дзіўны смак.
Ёсць у каханні нейкая мяжа.
За гэтай патаемнаю мяжою
Зліваецца ў адно твая душа
3 душой каханай, чыстаю душою,
Як ток, між вамі прабяжыць спярша,
Каб адарыць вас яркаю іскрою,
Чароўнае адзінства захаплення,
Што абнаўляе свет і пакаленні.
Яны нікому з нас не слепяць вочы.
Шчаслівым сэнсам напаўняюць дні,
Пяшчотай вабнай скарачаюць ночы.
Загадкава гучыць у цішыні
Гарачы, неспатольны шэпт жаночы.
Бянтэжыцца расчулены юнак,
Упершыню адчуўшы дзіўны смак.
Ёсць у каханні нейкая мяжа.
За гэтай патаемнаю мяжою
Зліваецца ў адно твая душа
3 душой каханай, чыстаю душою,
Як ток, між вамі прабяжыць спярша,
Каб адарыць вас яркаю іскрою,
Чароўнае адзінства захаплення,
Што абнаўляе свет і пакаленні.
Шосты чытальнік.
На ўсім — адбітак сонца і вясны.
У закаханых прыгажэюць твары.
Шчаслівы, хто багаты без казны,
Каго не абышлі кахання чары.
Шануйце гэту крохкасць навізны,
Няхай бурчаць няўдачнікі і скнары,
Аматары дакучлівых натацый,
Ахвяры ўсіх уласных імітацый.
Шматбальныя ў каханні ёсць штуршкі,
Страшнейшыя любога землятруса,
Як ад сумненняў збегчы нацянькі
Прыходзіць невыносная спакуса.
Пільнуйце, каб нянавісці вянкі
Каханне не панесла пад прымусам.
Каханне — і свабода і няволя,
Крыніца смутку, радасці і болю.
У закаханых прыгажэюць твары.
Шчаслівы, хто багаты без казны,
Каго не абышлі кахання чары.
Шануйце гэту крохкасць навізны,
Няхай бурчаць няўдачнікі і скнары,
Аматары дакучлівых натацый,
Ахвяры ўсіх уласных імітацый.
Шматбальныя ў каханні ёсць штуршкі,
Страшнейшыя любога землятруса,
Як ад сумненняў збегчы нацянькі
Прыходзіць невыносная спакуса.
Пільнуйце, каб нянавісці вянкі
Каханне не панесла пад прымусам.
Каханне — і свабода і няволя,
Крыніца смутку, радасці і болю.
Сёмы чытальнік.
Каханне — сад. Каб з завязі плады
Нарэшце наліліся спелым сокам,
Змагаюцца галіны праз гады
Са спёкай, маразамі, чарвятокам.
Каб выстаяць пад навісцю бяды
I перадаць жыццё сваім патомкам,
Прашу: аберагайце гэты сад
Ад марнатраўства, зайздрасці і страт.
Агні кахання — вечныя агні.
Без іх — у чалавецтва лёс сірочы.
Нам свецяць сонца, зоры з вышыні,
Але ярчэй — святло душы жаночай.
Жыццё ты за няўдачы не кляні,
Яго не па гадзінніку пясочным,
А па каханні нам адмерыў час.
I іншай долі не бывае ў нас.
Нарэшце наліліся спелым сокам,
Змагаюцца галіны праз гады
Са спёкай, маразамі, чарвятокам.
Каб выстаяць пад навісцю бяды
I перадаць жыццё сваім патомкам,
Прашу: аберагайце гэты сад
Ад марнатраўства, зайздрасці і страт.
Агні кахання — вечныя агні.
Без іх — у чалавецтва лёс сірочы.
Нам свецяць сонца, зоры з вышыні,
Але ярчэй — святло душы жаночай.
Жыццё ты за няўдачы не кляні,
Яго не па гадзінніку пясочным,
А па каханні нам адмерыў час.
I іншай долі не бывае ў нас.
Настаўнік. Дык што ж такое каханне? Гэта нектар, гаючы эліксір, незвычайная сіла, якая акрыляе маладых, выпроствае пасівелых. Тут дарэчы ўспомніць пра складаны лёс рэпрэсіраванага Сяргея Грахоўскага. Пасля першага арышту яго жонку з маленькім сынам пазбавілі прытулку ў інтэрнаце, яна засталася без сродкаў на існаванне, апынулася ў скверы з дзіцем на руках і не ведала, за што арыштавалі мужа, бацьку яе сына, што ёй рабіць далей.
Прайшло нямала часу. Суровае жыццё ў лагеры, дзе чалавек — ніхто, пясчынка, дзе чыніцца здзек на кожным кроку. I вось з’яўляецца ў лагеры маленькая, кволая, хваравітая дзяўчына — Аля. Спачатку Сяргей пачаў дапамагаць ёй абуткам, харчамі, сяброўскай падтрымкай, павучаннем, парадай — як перажыць усё гэта гора, не зламацца, выжыць. I нечакана ў такіх умовах успыхвае агеньчык надзеі, агеньчык кахання. Пра гэта пісьменнік распавядае ў сваёй аповесці «Зона маўчання». Паслухайце з яе ўрывак.
Восьмы чытальнік. Я свой вітамінны набытак заўсёды адносіў Алі. Яна аднеквалася і дзяліла ўсё пароўну. Я ўжо да драбніц ведаў яе кароткае жыццё ў невялічкім рабочым пасёлку ў сям’і гутніка.
Правучылася два гады ў педінстытуце, а калі ў 1939 годзе ўвялі плату за вучэнне, вымушана была паехаць настаўнічаць у вясковую школу непадалёк ад свайго пасёлка. На пачатку вайны капала акопы і супрацьтанкавыя траншэі, а калі да сяла падышлі немцы, пад абстрэлам і бамбёжкаю знаёмымі ляснымі сцежкамі прабіралася дадому. Праз некалькі дзён пайшла ў міліцыю аформіць прапіску ў кватэры бацькоў. Пайшла і не вярнулася. Пад канвоем адправілі ў набітую да самых дзвярэй камеру абласной турмы. Следства ні пачаць, ні скончыць не ўправіліся, і пагналі яшчэ адну «следственную» ў лагер. Добра, што далі бытавы артыкул, а маглі ж прыпісаць шпіянаж, здраду радзіме, дыверсію, хоць немцаў яна і ў вочы не бачыла.
Чыстая, светлая, шчырая дзяўчынка стала мне самаю неабходнаю. Я ўжо ведаў, што раннюю сям’ю страціў назаўсёды. У пару маёй маладосці было неабавязковым афармляць шлюб у цесным катушку райвыканкома з шыльдаю «ЗАГС». Лічылася нават абразлівым — нібыта не давяраем адно аднаму і павінны замацаваць адносіны паперкаю. I мой шлюб не быў зарэгістраваны, але гэта не зменшыла пакуты няшчаснай жонкі. Яна з’ехала з Мінска і недзе звязала свой лёс з больш надзейным чалавекам. У мяне нікога блізкага на свеце не засталося: маці памерла за год да майго няшчасця, хоць бацька не напісаў мне ніводнага ліста, забралі і яго за «сувязь з беларускім нацыяналістам». Знік і ён назаўсёды. А чалавеку без спагады, без блізкай душы жыць проста немагчыма. Кароткія сустрэчы з Аляю ратавалі ад безнадзейнай адзіноты, хацелася верыць, што не страцім адно аднаго. I яна са мною не была такою безабароннаю і безнадзейнаю.
Я часам прысвячаў ёй чуллівыя, сентыментальныя вершы, яна іх перапісвала ў самаробны блакноцік і зберагла да гэтай пары. <...>
Настала снежная марозная зіма. Печы ў бараках ледзьве грэлі, і Аля часта прыбягала ў нашу будаўнічую канторку да грубкі, добра напаленай «айцом Іосіфам», перад адбоем павольна вярталася ў свой халодны барак.
Звечара круціла і грукала завея, а ў поўнач пастукаўся бальнічны санітар, марудны, сівавусы дзед Пашчанка: «Доктор просыла сказаты, що у вас вжэ е донька, щоб вранці відвідалы іх». Да раніцы я не заснуў, а як толькі развіднела, пабег у стацыянар. Міна Сіманаўна павіншавала мяне і сказала, што пасля цяжкай ночы яны спяць. Праз гадзіну я трымаў чырвоненькі кірпаты, вільготны і цёплы камячок, — роднае дзіця, народжанае ў няволі. На нас глядзела і ўсміхалася бледная і змізарнелая Аля. Усе стараліся ёй памагчы: пекар Сярчук засоўваў мне пад бушлат кавалак цёплага хлеба, нешта ў кішэню запіхвалі кухары і капцёр Коля Болаў, Бахцін прыслаў два свежыя гурочкі з цяпліцы. Мяне кранала ўвага людзей, на чыю ласку я не спадзяваўся. <...>
Лёс народжаных у лагеры быў просты і часам трагічны. Дзіця ў яслях трымалі да трох гадоў. Калі маці яшчэ не вызвалялася і ніхто з радні не забіраў нашчадка арыштанткі, яго пад любым прозвішчам адпраўлялі ў невядомы дзіцячы дом. Як той казаў стралок, яно станавілася «общим».
Нашай дачушцы гэта не пагражала. У мяне тэрмін канчаўся праз паўтара года, у Алі — праз два. Мы ўсё прадумалі і разлічылі, спадзеючыся, што нас усё ж выпусцяць.
I вось настала пара развітання ўжо не з адною, а з дзвюма дарагімі істотамі. А калі давядзецца сустрэцца? Калі дзіця адымалі ад грудзей, маці звычайна засылалі на нейкі далёкі лагпункт, каб бацькі не сустрэліся ніколі. Так нас перавыхоўвалі «гуманісты». На вахту вывелі чалавек восем: каго адпраўлялі на каменданцкі, каго ў бальніцу. Аля стаяла паперадзе з дачушкаю на руках. Свяціла зыркае сонца, лясы зіхацелі ружовым інеем, слаўся лёгкі марозны туманок. <...>
Мы развітваліся каля вахты позна ўвечары і ніяк не маглі развітацца: разыходзіліся і вярталіся зноў, баяліся страціць адно аднаго назаўсёды. Наўкол слаўся вільготны туман, асядаў і спаўзаў з дахаў і стрэшак на вышках мокры снег, кроплі вільгаці дрыжалі на калючках туга нацягнутых дратоў вакол зоны, праз шэрую вату аблокаў часам прабіваўся і знікаў месяц. Я выйшаў за вахту, а маленькая постаць яшчэ доўга стаяла каля брамы.
Настаўнік. А цяпер паслухаем, як С. Грахоўскі выказаў свае пачуцці ў вершы «Як я жыў без цябе?».
Дзевяты чытальнік.
Як я жыў без цябе?
I не ведаў, што недзе
На свеце,
За глухімі лясамі,
За сотнямі ўзгоркаў і меж,
Не на дальнім сузор’і,
А ў нас на планеце
Ты ў зялёным і ціхім
Завулку жывеш.
Як я жыў без цябе?
А маглі ж не сустрэцца ніколі,
За паўкроку
Адно аднаго абмінуць,
Разысціся,
Як сцежкі расходзяцца ў полі,
I не знаў бы,
За страту каго папракнуць.
Мабыць, трэба было
Праваліцца у пекла,
Траціць блізкіх,
Пакутаваць, мерзнуць, гарэць,
Ратавацца,
Каб лютая бура не ссекла,
Каб цябе пад палярнаю зоркай
Сустрэць і пазнаць,
I адразу забыцца аб крыўдзе,
Каб убачыць праменьчыкі
Ў зрэнках тваіх,
Нарадзіцца ізноў
I паверыць, што прыйдзе
I збавенне, і шчасце
Адно на дваіх;
Падабрэць, памякчэць,
Назаўсёды скарыцца
Непадкупнай
Суровай тваёй чысціні,
Каб істоты тваёй
Адкрываць таямніцы,
Каб душу гартаваць
На высокім агні.
Час ляціць і ляціць,
Завіруха завеяла скроні,
Пакідаюць насечкі
Гады на ілбе.
Я гляджу на цябе,
Я дзіўлюся і сёння,
Чым я жыў без цябе,
Як я жыў без цябе?..
I не ведаў, што недзе
На свеце,
За глухімі лясамі,
За сотнямі ўзгоркаў і меж,
Не на дальнім сузор’і,
А ў нас на планеце
Ты ў зялёным і ціхім
Завулку жывеш.
Як я жыў без цябе?
А маглі ж не сустрэцца ніколі,
За паўкроку
Адно аднаго абмінуць,
Разысціся,
Як сцежкі расходзяцца ў полі,
I не знаў бы,
За страту каго папракнуць.
Мабыць, трэба было
Праваліцца у пекла,
Траціць блізкіх,
Пакутаваць, мерзнуць, гарэць,
Ратавацца,
Каб лютая бура не ссекла,
Каб цябе пад палярнаю зоркай
Сустрэць і пазнаць,
I адразу забыцца аб крыўдзе,
Каб убачыць праменьчыкі
Ў зрэнках тваіх,
Нарадзіцца ізноў
I паверыць, што прыйдзе
I збавенне, і шчасце
Адно на дваіх;
Падабрэць, памякчэць,
Назаўсёды скарыцца
Непадкупнай
Суровай тваёй чысціні,
Каб істоты тваёй
Адкрываць таямніцы,
Каб душу гартаваць
На высокім агні.
Час ляціць і ляціць,
Завіруха завеяла скроні,
Пакідаюць насечкі
Гады на ілбе.
Я гляджу на цябе,
Я дзіўлюся і сёння,
Чым я жыў без цябе,
Як я жыў без цябе?..
Настаўнік. Паэзія — сястра музыкі. Многія вершы пра каханне пакладзены на музыку. Гэта — мелодыі душы, мелодыі сэрца. Мы з вамі зараз пераканаемся, як пры дапамозе музыкі і слоў можна прыгожа выказаць свае пачуцці (гучыць песня пра каханне «Не за вочы чорныя», сл. А. Русака, муз. Ю. Семянякі).
Першы вядучы. Няма такой дзяўчыны, якая б не марыла пра асабістае шчасце. Вядома, сапраўднае. Што ж гэта такое? Для адной — гэта дом, машына, дача. Для другой — шчасце ў грашах. Для трэцяй — у незлічонай колькасці прыхільнікаў. А ніхто, відаць, не думае, што можна пабудаваць удала асабістае жыццё без моцнага, шчырага кахання. Паслухаем беларускіх паэтак.
Дзесяты чытальнік (выконвае верш Яўгеніі Янішчыц «Ранішняе»).
Уладна ранішняй руцэ
Лавіць сняжок падталы,
Тваю журынку на шчацэ
Адчуць за тры кварталы.
I ўсё, што знікла, быццам дым,
Што ў цішыні наспела, —
Цяплом тваім, святлом тваім
Перапісаць набела!
Лавіць сняжок падталы,
Тваю журынку на шчацэ
Адчуць за тры кварталы.
I ўсё, што знікла, быццам дым,
Што ў цішыні наспела, —
Цяплом тваім, святлом тваім
Перапісаць набела!
Адзінаццаты чытальнік (выконвае верш Эдзі Агняцвет «Маладажоны»).
Ён маладую ў дом прывёў,
Пакой — пад самым небам.
Ні аксамітных дываноў,
Ні люстраў ім не трэба.
Прынёс, нясмелы, як жаніх,
Ахапак лісцяў звонкіх —
Чырвоных, жоўтых, залатых —
Букет для любай жонкі.
I фарбы памятных алей
Стаіліся ў букеце,
I гэта — сціплае — мілей
За ўсё багацці ў свеце.
А восень кажа маладым,
Што поўдзень іх высока,
Што ім, са шчасцем веснавым,
Да восені далёка.
Пакой — пад самым небам.
Ні аксамітных дываноў,
Ні люстраў ім не трэба.
Прынёс, нясмелы, як жаніх,
Ахапак лісцяў звонкіх —
Чырвоных, жоўтых, залатых —
Букет для любай жонкі.
I фарбы памятных алей
Стаіліся ў букеце,
I гэта — сціплае — мілей
За ўсё багацці ў свеце.
А восень кажа маладым,
Што поўдзень іх высока,
Што ім, са шчасцем веснавым,
Да восені далёка.
Дванаццаты чытальнік (выконвае верш. Еўдакіі Лось «Як сустрэну прыгожага...»).
Як сустрэну прыгожага, з хвалістым чубам,
Дык адразу успомніцца колішні, любы...
Толькі любым цяпер вось яго я назвала,
А тады не галубіла, не прызнавала.
I чаму, і чаму пазірала няміла?
Ці ж дзяўчо непакорных плячэй не любіла!
Ці ж яно, каб сагрэцца ў абдымках хлапчыны,
Не хадзіла, пазяблае, праз каляіны?
I кахала — не знала,
I любіла — дражніла...
Як сустрэну прыгожага, думаю — мілы...
Дык адразу успомніцца колішні, любы...
Толькі любым цяпер вось яго я назвала,
А тады не галубіла, не прызнавала.
I чаму, і чаму пазірала няміла?
Ці ж дзяўчо непакорных плячэй не любіла!
Ці ж яно, каб сагрэцца ў абдымках хлапчыны,
Не хадзіла, пазяблае, праз каляіны?
I кахала — не знала,
I любіла — дражніла...
Як сустрэну прыгожага, думаю — мілы...
Трынаццаты чытальнік (выковае верш Лідзіі Возісавай «Як мог...»).
Як мог аддаць мяне, мой мілы,
Другім вачам,
Чужым вачам?
Як мог аддаць мяне, мой мілы?
Як мог аддаць мяне, каханы,
Другім рукам,
Чужым рукам?
Як толькі мог, скажы, каханы?
Як здрадзіць мог сваёй душы,
Скажы сабе!
I мне скажы:
Як здрадзіць мог сваёй душы?
Другім вачам,
Чужым вачам?
Як мог аддаць мяне, мой мілы?
Як мог аддаць мяне, каханы,
Другім рукам,
Чужым рукам?
Як толькі мог, скажы, каханы?
Як здрадзіць мог сваёй душы,
Скажы сабе!
I мне скажы:
Як здрадзіць мог сваёй душы?
Чатырнаццаты чытальнік (выконвае верш Таісы Мельчанкі).
Зірні мне ў вочы, любы,
Так зірні,
Каб аж да сэрца
Цеплыня дастала.
Круты свой лёс
У бок мой павярні,
Каб са сваім
Адным вузлом звязала.
Дык не вагайся!
Да мяне ступі!
Бо ж у каханні
Хвілі вырашаюць.
Хутчэй жа гонар
Свой перагарні —
Нясцерпна плечы
Рук тваіх чакаюць.
...Якое шчасце!
Адчуваю я,
Ўжо дужасць іх
I мне перадалася.
Паверыла,
Што кружыцца Зямля,
Калі сама
Табе ў палон здалася.
Так зірні,
Каб аж да сэрца
Цеплыня дастала.
Круты свой лёс
У бок мой павярні,
Каб са сваім
Адным вузлом звязала.
Дык не вагайся!
Да мяне ступі!
Бо ж у каханні
Хвілі вырашаюць.
Хутчэй жа гонар
Свой перагарні —
Нясцерпна плечы
Рук тваіх чакаюць.
...Якое шчасце!
Адчуваю я,
Ўжо дужасць іх
I мне перадалася.
Паверыла,
Што кружыцца Зямля,
Калі сама
Табе ў палон здалася.
Настаўнік. А цяпер прагучыць песня «Толькі з табою» (сл. А. Русака, муз. I. Любана).
Другі вядучы. Нясмеласць або празмерная ганарлівасць могуць нашкодзіць сапраўднаму шчасцю. А яно прыходзіць толькі тады, калі душа не страціла таленту кахаць. I трэба каму-небудзь першаму зрабіць крок насустрач свайму шчасцю.
Як паводзяць сябе закаханыя мужчыны? Чаго яны жадаюць, аб чым мараць? Якой яны ўяўляюць сваю каханую? Паслухаем іх галасы.
Пятнаццаты чытальнік (выконвае верш Алеся Ставера).
Цябе яшчэ нідзе я не страчаў,
А думаю я пра цябе штодзённа...
Я ў марах вобраз твой намаляваў
I ім жыву, аб ім пяю натхнёна...
Маё каханне, дзе ты? Дзе жывеш,
Мой спадарожнік радасці і болю?
Няўжо мяне ты ўсё-ткі абмінеш?
Няўжо цябе я не знайду ніколі?
. . . . . . . . . . . . . . .
Цябе няма... У буру, ў бездарож
Іду адзін я па зямных абшарах...
I ў горкі час я лёсу ўдзячны ўсё ж,
Што ты жывеш хоць у прыгожых марах...
А думаю я пра цябе штодзённа...
Я ў марах вобраз твой намаляваў
I ім жыву, аб ім пяю натхнёна...
Маё каханне, дзе ты? Дзе жывеш,
Мой спадарожнік радасці і болю?
Няўжо мяне ты ўсё-ткі абмінеш?
Няўжо цябе я не знайду ніколі?
. . . . . . . . . . . . . . .
Цябе няма... У буру, ў бездарож
Іду адзін я па зямных абшарах...
I ў горкі час я лёсу ўдзячны ўсё ж,
Што ты жывеш хоць у прыгожых марах...
Шаснаццаты чытальнік (выконвае верш Аркадзя Моркаўкі «Што мне, беднаму, рабіць?»).
Шэпча ветрык з хітрай ласкай:
— Пацалуй, — яна жадае...
А на вуха шэпчуць краскі:
— Не цалуй, яна — святая...
Што мне, беднаму, рабіць —
Ці пакінуць, ці любіць?
Пацалуеш — засярдую,
Нейк нялоўка маладому.
Не цалую — дык шкадую,
Як вяртаюся дадому,
Што мне, беднаму, рабіць —
Ці пакінуць, ці любіць?
А на сэрцы вір глыбокі,
А на сэрцы струны граюць.,.
Папрашу палі навокал,
Папрашу лугі параіць,
Што мне, беднаму, рабіць
Ці пакінуць, ці любіць?
— Пацалуй, — яна жадае...
А на вуха шэпчуць краскі:
— Не цалуй, яна — святая...
Што мне, беднаму, рабіць —
Ці пакінуць, ці любіць?
Пацалуеш — засярдую,
Нейк нялоўка маладому.
Не цалую — дык шкадую,
Як вяртаюся дадому,
Што мне, беднаму, рабіць —
Ці пакінуць, ці любіць?
А на сэрцы вір глыбокі,
А на сэрцы струны граюць.,.
Папрашу палі навокал,
Папрашу лугі параіць,
Што мне, беднаму, рабіць
Ці пакінуць, ці любіць?
Семнаццаты чытальнік (выконвае верш Сяргея Дзяргая «Прабач»).
Прабач, мая каханая, прабач...
За слоў сумбур, бо іх не ўзяць, не ўцяць іх,
За першы, гэтакі нязвычны, плач
Яшчэ пакуль нязнанага дзіцяці.
Прабач мяне, латругу, гультая,
Я буду лепшы, дужы і упарты.
Прабач за ўсё, ў чым вінаваты я,
Я абяцаю: буду цябе варты.
Я ведаю — ён прыйдзе, не міне,
Зноў кіпцюром маёй кранецца раны.
Звер люты рэўнасці, што гнездзіцца ўва мне,
Адной тваёй усмешцы паслухмяны.
Я не такі, якім павінен быць,
I, можа, ў прымхах розных закажанеў,
I часам мне бывае цяжка піць
Пітво тваіх цвярозых разважанняў.
Ты свой папрок мне кідаеш як жарт,
А горыч праўды сцверджана вачыма,
I калі знаць, што ты папрокаў варт,
Аб ёй, аб праўдзе, думаць немагчыма.
Ля сэрца мне твайго спачыць дазволь,
Дапамажы на ўсё як ёсць забыцца:
На смутак мой, на горыч і на боль,
Калі ў душы тваёй кахання ёсць крупіца.
За слоў сумбур, бо іх не ўзяць, не ўцяць іх,
За першы, гэтакі нязвычны, плач
Яшчэ пакуль нязнанага дзіцяці.
Прабач мяне, латругу, гультая,
Я буду лепшы, дужы і упарты.
Прабач за ўсё, ў чым вінаваты я,
Я абяцаю: буду цябе варты.
Я ведаю — ён прыйдзе, не міне,
Зноў кіпцюром маёй кранецца раны.
Звер люты рэўнасці, што гнездзіцца ўва мне,
Адной тваёй усмешцы паслухмяны.
Я не такі, якім павінен быць,
I, можа, ў прымхах розных закажанеў,
I часам мне бывае цяжка піць
Пітво тваіх цвярозых разважанняў.
Ты свой папрок мне кідаеш як жарт,
А горыч праўды сцверджана вачыма,
I калі знаць, што ты папрокаў варт,
Аб ёй, аб праўдзе, думаць немагчыма.
Ля сэрца мне твайго спачыць дазволь,
Дапамажы на ўсё як ёсць забыцца:
На смутак мой, на горыч і на боль,
Калі ў душы тваёй кахання ёсць крупіца.
Васемнаццаты чытальнік (выконвае верш Рыгора Барадуліна).
Ад
«не трэба, не трэба»
Да
«святло патушы»,
Як да сёмага неба,
Як да шчырай душы,
Як ад бліску маланкі
Да абложных грымот...
3 вераснёвай палянкі
Хмеліць вераснем мёд.
Ліўнем стомленым стыну
На захмарнай градзе...
Прага
смаглай пустыні,
Спёка
спелых грудзей.
Толькі змроку густога
Захмялелы мурог,
Толькі светлая стома,
Толькі месячка рог...
Ціха досвітак глянуў —
Стой,
імгненне,
замры!
Не спяшайся, бяглянка,
Мы адны на зямлі.
Можа, дзень пачакае.
Маладзік, пасвяці...
Ноч бывае такая
Толькі раз у жыцці...
Знелюбелы, нямілы
Дзень з-за мора ўстае.
Мне б вякоў не хапіла
Слухаць вочы твае...
«не трэба, не трэба»
Да
«святло патушы»,
Як да сёмага неба,
Як да шчырай душы,
Як ад бліску маланкі
Да абложных грымот...
3 вераснёвай палянкі
Хмеліць вераснем мёд.
Ліўнем стомленым стыну
На захмарнай градзе...
Прага
смаглай пустыні,
Спёка
спелых грудзей.
Толькі змроку густога
Захмялелы мурог,
Толькі светлая стома,
Толькі месячка рог...
Ціха досвітак глянуў —
Стой,
імгненне,
замры!
Не спяшайся, бяглянка,
Мы адны на зямлі.
Можа, дзень пачакае.
Маладзік, пасвяці...
Ноч бывае такая
Толькі раз у жыцці...
Знелюбелы, нямілы
Дзень з-за мора ўстае.
Мне б вякоў не хапіла
Слухаць вочы твае...
Настаўнік. Каханне... Няма пачуцця больш узнёслага і светлага, якое ўзвышае, робіць чалавека дужым, смелым, прыгожым. Яно характэрна для кожнага з нас. 3 вашага дазволу я прачытаю ўрыўкі з сачыненняў пра каханне.
Прагляд нумара мастацкай самадзейнасці.
Першы вядучы. Згадкі пра юнацкае каханне кожны чалавек захоўвае праз усё жыццё. Яно незабыўнае, непаўторнае, Але ж надыходзіць час адказнасці за выбар прафесіі, за стварэнне сям’і і за будучыню дзяцей.
Дзевятнаццаты чытальнік (выконвае верш Таісы Мельчанкі).
У небе адзінокая хмурынка...
То я, мой любы, ў суме па табе.
Да рук тваіх
Халоднаю дажджынкай
я прыпаду,
ты не страсі мяне.
Бярозка адзінокая на ўзбоччы...
То я, мой любы,
стыну без цябе.
Ці станеш побач
трапяткім дубочкам,
каб ад буранаў
засланіць мяне?
Мігае зорка
дзесь за небакраем...
То я чакаю, любы мой, цябе.
Ці зможаш стаць ты
залацістым раннем,
каб зноў пяшчотай
азарыць мяне?
То я, мой любы, ў суме па табе.
Да рук тваіх
Халоднаю дажджынкай
я прыпаду,
ты не страсі мяне.
Бярозка адзінокая на ўзбоччы...
То я, мой любы,
стыну без цябе.
Ці станеш побач
трапяткім дубочкам,
каб ад буранаў
засланіць мяне?
Мігае зорка
дзесь за небакраем...
То я чакаю, любы мой, цябе.
Ці зможаш стаць ты
залацістым раннем,
каб зноў пяшчотай
азарыць мяне?
Дваццаты чытальнік (выконвае верш Ніны Тарас).
Колькі часу страціла і сілы
На утульнасць хаты — ўсё дарма!..
I вячэра ўжо даўно астыла,
А яго няма...
Доўгі дзень, раздроблен на хвіліны,
У чаканні прамільгне ізноў...
I ён прыйдзе — родны твой, адзіны, —
Позняй ноччу вернецца дамоў.
Захістаецца ў бакі нясмела,
I высокім здасца твой парог...
Ты падхопіш на хаду ўмела,
Каб яго не паваліла з ног...
Будзеш дыхаць пахам перагару,
Не заснеш да позняе начы
I з пасцелі выскачыш, бы з жару,
Каб найдалей ад яго ўцячы...
Да акна успееш прытуліцца —
Штосьці душу страсяне знарок...
Па халоднай шыбе з-пад расніцы
Паплыве гарачы ручаёк...
На утульнасць хаты — ўсё дарма!..
I вячэра ўжо даўно астыла,
А яго няма...
Доўгі дзень, раздроблен на хвіліны,
У чаканні прамільгне ізноў...
I ён прыйдзе — родны твой, адзіны, —
Позняй ноччу вернецца дамоў.
Захістаецца ў бакі нясмела,
I высокім здасца твой парог...
Ты падхопіш на хаду ўмела,
Каб яго не паваліла з ног...
Будзеш дыхаць пахам перагару,
Не заснеш да позняе начы
I з пасцелі выскачыш, бы з жару,
Каб найдалей ад яго ўцячы...
Да акна успееш прытуліцца —
Штосьці душу страсяне знарок...
Па халоднай шыбе з-пад расніцы
Паплыве гарачы ручаёк...
Другі вядучы. Французскі пісьменнік Андрэ Маруа пісаў: «Мужчына ў каханні шукае міру, а не вайны. Шчаслівыя жанчыны — пяшчотныя, ласкавыя, іх кахаюць больш. Ніхто так не раздражняе мужчыну, як агрэсіўная жанчына. Амазонкамі захапляюцца, але іх не кахаюць». Калі гэта шчырае каханне, яно робіць жыццё святлейшым. Моцна пакахаўшы, хлопец і дзяўчына становяцца мужам і жонкай. Як зрабіць, каб пранесці каханне праз усё жыццё?
Гучыць песня «Каля Чырсонага касцёла» (сл. Л. Пранчака, муз. Л. Захлеўнага ).
Першы вядучы. Трэба памятаць, што кожная дзяўчына — гэта будучая жонка і маці, а хлопец — муж і бацька. Колькі яшчэ няшчасных сем’яў, колькі нараджаецца дзяцей-калек па розных прычынах. Жанчыны працуюць на хімзаводах, на цяжкіх работах. Хай наш вечар будзе першай прыступкай дабрыні і павагі да Жанчыны, Маці.
Маці і дзіця — адзінае непадзельнае цэлае. Але, на вялікі жаль, колькі пакінута дзяцей маладымі бацькамі! Сіроты пры жывых бацьках! Гэта таксама праблема, якая прымушае нас задумацца. Шчаслівыя дзеці — шчаслівая краіна.
Дваццаць першы чытальнік (выконвае верш Уладзіміра Мазго).
Жанчыне дадзена —
Радзіць,
Жанчыне дадзена —
Расціць.
Каханай быць,
Адзінай быць.
Крый бог,
Дзяцей асіраціць.
Я рос з дзяцінства
Сіратой,
Туманы піў,
Як сырадой,
I пад вандроўны стук
Калёс
Глытаў
Ільдзінкі слёз.
Спасціг
3 трывогаю цяпер:
У чалавеку
Дрэмле звер,
I пры жывых бацьках —
Штогод
Расце
Атрад сірот.
Няўжо
Забыліся зусім,
Як вочы нам
Адкрыў Максім:
Навошта сваркі,
Звадкі,
Боль?..
У гэтым соль...
Радзіць,
Жанчыне дадзена —
Расціць.
Каханай быць,
Адзінай быць.
Крый бог,
Дзяцей асіраціць.
Я рос з дзяцінства
Сіратой,
Туманы піў,
Як сырадой,
I пад вандроўны стук
Калёс
Глытаў
Ільдзінкі слёз.
Спасціг
3 трывогаю цяпер:
У чалавеку
Дрэмле звер,
I пры жывых бацьках —
Штогод
Расце
Атрад сірот.
Няўжо
Забыліся зусім,
Як вочы нам
Адкрыў Максім:
Навошта сваркі,
Звадкі,
Боль?..
У гэтым соль...
Другі вядучы. 3 сівой мінуўшчыны да нас даносяцца песні, казкі, галасы каханых. Мяркуюць, што крынічная вада — гэта ратунак ад няшчасцяў, цудадзейная вада крыніцы ўваскрашае мёртвага. Давайце і мы пасмакуем крынічнае вады чароўнай, як тыя закаханыя, звернемся да мудрасці народнай, услухаемся ў чароўныя песні, паданні, навучымся дабрыні, сціпласці, кахаць так, як нашы дзяды, бацькі, бабулі і маці, моцна, надзейна. Каханне — найсвяцейшае зямное пачуццё, якое ўласціва людзям рознага ўзросту!
Дваццаць другі чытальнік (выконвае верш Алега Лойкі).
Заўсёды трошкі таямніцай
Была ты для мяне і ёсць:
Чагосьці светлага крыніцай,
Перад якім я — толькі госць.
Прывабнай зоркай з яснай высі
Сышла ў мае семнаццаць год.
Узяць пад ручку баючыся,
Цябе праводзіў да варот.
Ты мне і сёння — таямніца,
I, можа, шчасце ў тым і ёсць,
Каб не напіцца з той крыніцы,
Перад якой ты — вечны госць!..
Была ты для мяне і ёсць:
Чагосьці светлага крыніцай,
Перад якім я — толькі госць.
Прывабнай зоркай з яснай высі
Сышла ў мае семнаццаць год.
Узяць пад ручку баючыся,
Цябе праводзіў да варот.
Ты мне і сёння — таямніца,
I, можа, шчасце ў тым і ёсць,
Каб не напіцца з той крыніцы,
Перад якой ты — вечны госць!..
Дваццаць трэці чытальнік (выконвае верш Яўгеніі Янішчыц).
Ты пакліч мяне. Пазаві.
Там заблудзімся ў хмельных травах.
Пачынаецца ўсё з любві,
Нават самая простая ява.
I тады душой не крыві
На дарозе жыцця шырокай.
Пачынаецца ўсё з любві —
Першы поспех і першыя крокі.
Прыручаюцца салаўі,
I змяняюцца краявіды.
Пачынаецца ўсё з любві —
Нават ненавісць і агіда...
Ты пакліч мяне. Пазаві.
Сто дарог за маімі плячыма.
Пачынаецца ўсё з любві,
А інакш і жыць немагчыма.
Там заблудзімся ў хмельных травах.
Пачынаецца ўсё з любві,
Нават самая простая ява.
I тады душой не крыві
На дарозе жыцця шырокай.
Пачынаецца ўсё з любві —
Першы поспех і першыя крокі.
Прыручаюцца салаўі,
I змяняюцца краявіды.
Пачынаецца ўсё з любві —
Нават ненавісць і агіда...
Ты пакліч мяне. Пазаві.
Сто дарог за маімі плячыма.
Пачынаецца ўсё з любві,
А інакш і жыць немагчыма.
Настаўнік. Напрыканцы вечарыны прапаную ўсім разам выканаць народную песню «Цячэ вада ў ярок».