Сцэнарый складзены у Сярэдняй школе в. Пяршаі Валожынскага раёна.
"Больш за ўсё я бацькоўскаму краю адданы!"
Пазакласнае мерапрыемства прысвечанае жыццю і творчасці Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.
Мэта.
1 .Узнавіць і паглыбіць веды вучняў пра жыццёвы шлях пісьменніка, выклікаць цікавасць да яго творчасці.2. Наведваць мясціны і пазнаёміць вучняў са сцяжынкамі Дуніна- Марцінкевіча на Пяршайшчыне.
3. Выхоўваць любоў і пашану гістарычнага мінулага роднага краю, да яго знакамітых людзей: прадоўжыць работу над усведамленнем вучняў свайго месца ў захаванні спадчыны.
Мне ў далеч добра крочыцца,
Аддамся я шляхам, вытокам, нетрам,
Бо мне ў душу стагоддзяў глянуць хочацца,
Нібы ў акно, расчыненае ветрам...
I праз усе нягоды і адлегласці
Нам свецяць вочы роднай Беларусі
Леанід Дайнека
Як стораж, стаў смела на варце
Радзімых запушчаных гоняў,
Стаў сеяць па-свойму ўсё тое,
Што мы далей сеем сягодня.
Гэтыя радкі былі адрасаваны Дуніну-Марцінкевічу Янкам Купалам.
Кіраўнік музея:Любоў да Радзімы-пачуццё не абстрактнае. Свой родны край мы любім як часцінку нашай Бацькаўшчыны. Мінчане ганарацца тым, што жывуць і працуюць у сталіцы Беларусі.
Жыхары Вязынкі- тым, што іх зямля дала свету вялікага Купалу. А мы, пяршайцы, ганарымся Дуніным-Марцінкевічам, у гонар якога і створаны наш музей. У ім пабывала шмат гасцей, а гэтай вясной, памятаеце, мы сустракаліся з жывымі нашчадкамі Дуніна-Марцінкевіча. Хіба можна забыць такія сустрэчы?
Настаўнік літаратуры:Так, нельга, бо гэта ўжо гісторыя. Ёсць старая, як свет, ісціна: мінулае павінна вучыць нас, як жыць сёння. I хто гэтага не ўсведамляе, асуджаны на нябыт. Пароль неўміручасці, гарантыя і падмурак будучага - памяць пра мінулае, веданне яго. Велічная і трагічная гісторыя гордага народа прымушае вас прыглядацца да сябе сённяшніх і спытаць услед за Я.Купалам:
Божа.Гэткі свет тут
Моц стварыла твая.
Дзе ж мой дом, дзе мой люд?
Дзе Айчына мая?
Адкуль мы? Хто мы? Чым слаўныя ў свеце?
Вучаніца:
Мы- дзяўчынкі- беларускі
3 васільковымі вачыма,
Хоць малыя, але знаем:
Беларусь- наша Радзіма.
Вучань:
Васількі ў світальным жыце,
Вербы ніцыя над Сожам.
Беларусь:Пяршаі, Іслач,
Налібокі і Валожын.
Вучаніца:
Ганарымся мы тым,
Што ўзраслі і жывём у Пяршаях...
Продкаў нашых
Тут калыска спрадвек і спачын
Вучань:
Мы багатыя тым,
Што вялікую спадчыну маем,
Што імёнамі слыннымі,
Слаўная наша зямля.
Мову беларуску, пявучую
Падарыў Вінцэнт стары.
Колькі тут цікавага і значнага
Захавана аж да гэтае пары!
Вучань:
“Гапон" "Залёты" "Вечарніцы"
Пісаліся на Люцінскай гары.
Пратасавіцкі, Ліпскі і Кугорга
Не раз з'язджаліся сюды
Вучаніца:
У ліпавай альтанцы на пагорку
У каханні прызнаваліся не раз
Кароль Лятальскі, Юлія, Марыська-
Каханне да зямлі расце і ў нас.
Вучань:
Школа на мужыцкай мове
У Люцінцы адкрытая, панове,
I Ядвігін Ш. у ёй вучыўся
Дударава слова не забыўся.
Вучаніца:
I хоць сягодня ў Тупальшчыне
Спіць вечным сном стары Вінцэнт,
Яго героі на Пяршайшчыне
Жывуць і славяць цэлы свет.
Настаўнік літаратуры:
Кажуць, каб зразумець творчасць пісьменніка, трэба пабываць на яго радзіме. I зараз мы з вамі наведаем Люцінку, дзе больш за сорак гадоў пражыў пісьменнік.
(Вучні садзяцца ў атоўбус і спяваюць песню "Крап рамонкавы " на словы Я.Кужоўнік, настаўніцы беларускай мовы і літаратуры, на музыку М.Пратасевіча настаўніка музыкі. (Песня з 'яўляецца гімнам школы).
Край рамонкавы, сінявокі,
3 чым цябе мне параўнаць?
Звон крыніц тваіх чыста звонкіх,
Песню з жаўранкам праспяваць.
Жыву і ганаруся
За кожны новы дзень
У радасці і ў скрусе
Аб роднай Белай Русі.
Я табой ганаруся, Пяршая,
Чырванець за сябе я не дам,
У вечнай вернасці прысягаю,
Для мяне ты, як верніку храм.
Ах, дзяцінства пара вясёлая,
Час узлёту і перамог,
I жыццё пачынаецца новае
3 першых крокаў за школьны парог
Настаўнік гісторыі чытае верш вучаніцы 11 класа Шалкоўскай Марыі "Вёска мая "
Вёска мая Пяршаі-
На скрыжаванні дарог.
Людзі з далёкага краю
Перасякалі яе парог.
Яна расла, прыгажэла,
Пакутвала многа раз,
Але душой не старэла
I ў сэрцы жыве ў нас.
Нямала легендаў складзена,
Ды й сёння яна красуе,
Нямала герояў страчана
Дый новых герояў гадуе
Працалюбівы народ у нас-
Шмат збожжа заўсёды жне.
Славу мацуе і наш калгас
Насустрач жыццю і вясне
Прайдзіся па роднай вёсцы
I ўбачыш красу прастора:
Тут крамы і родная школа,
Касцёл і калгаса кантора.
Струменіць, бяжыць Пяршайка,
Чаромхавая па вясне.
Ад'едуся, адыдуся-
Прысніцца яна мне ў сне.
Вёска мая Пяршаі-
На скрыжаванні дарог.
Удзячна бацьку і маці
За вёску, за лёс, што даў Бог.
Кіраўнік музея.Вось мы і выехалі на дарогу, якая вядзе ў былы фальварак Люцінку, дзе ў нелегальнай школе, арганізаванай Марцінкевічамі, у якой настаўнічала Цэзарына, дачка пісьменніка, вучыўся Антон Лявіцкі-будучы беларускі пісьменнік Ядвігін Ш. У 1877-1878г., бацькі якога жылі ў той час у Пяршаі ( цяпер будынак Пяршайскага лясніцтва)
"...Умеў нябожчык заахвочваць нас да навукі, умеў строіць жарты, быў для нас добрым: любілі і шанавалі яго акалічныя сяляне і суседзе, але з пісаннем сваім... ад усіх запіраўся ў каморку... каваў ён там беларускую жывую мову, ...першы паказаў, што мова гэта не цяжкая, не тапорная, за якую яе ўважалі, а гладкая, гібкая, пявучая, лірычная, багатая ў словы і звароты... ён першы сееў зярняты, усходу каторых , бадай, ці спадзяваўся сам..."
Ядвігін Ш. Марцінкевічу у практычным жыцці
Настаўнік літаратуры. Да прыезду В.Дуніна-Марцінкевіча Люцінка была даволі глухім, забытым Богам і людзьмі кутком. Але вось пасяліўся ў 1840 годзе пісьменнік. I ўсё тут ажыло. Дочкі наладзілі школу. Сам паэт заняўся тэатрам, стварыў хор і, вядома, шмат пісаў. У Люцінцы найперш напісаў шэраг твораў на гістарычную тэму. Сярод іх "Люцінка, альбо Шведы на Літве" " 3-пад Іслачы, альбо Лекі на сон” Тут жа ён зрабіў пераклад на беларускую мову "Пана Тадэуша" А.Міцкевіча.
Люцінка адразу стала вядомай усяму культурнаму свету. Ведалі яе - Сыракомля і Крашэўскі, Станіслаў Манюшка. Пра Люцінку чулі Мінск і Масква, Вільня і Варшава.
Сёння Люцінка- невялічкая вёсачка, усяго 14 хат, якая была пабудавана ў 1957-1960 гадах, мае назву Малая Люцінка. I назва сапраўды адпавядае, бо тут пражывае зараз толькі 14 чалавек. Але я ганаруся вёскай, бо тут я нарадзілася, вырасла, адсюль хадзіла ў Пяршайскую школу, тут жывуць мае бацькі, тут слаўная зямля. Думаю, што кожны з вас таксама захавае ў памяці сваю маленькую радзіму, дзе б ён ні быў.
Красуе жыта,
Жаваранак у небе
Чуй-вецер пахне ў бары,
Матулін голас,
Бацькі майго рукі..
I клён на Дунінскім двары-
Маё багацце і маё натхненне,
Мой гонар і маё сумленне,
Мая спагада і мой зялёны рай,
Мая калыска-Беларускі край.
Я.Кужоўнік
Настаўнік гісторыі.Нам вядома, што Дунін-Марцінкевіч быў паэт і драматург, рэжысёр і артыст, спявак і музыкант.А што мы ведаем пра яго як чалавека, грамадзяніна? Пра гэта мы сёння даведаемся, наведаўшы мясціны, дзе жыў пісьменнік.
Ваш суд мне не страшны,
Хай злосна скавыча
У будцы сабака, увагі на пса
Не звярну я,
Пішу я цяпер як заўсёды,
На мове мужычай.
В.Дунін-Марцінкевіч
Экскурсія па сядзібе пачынаецца з усходкаў:
(Вучні павольна падымаюцца, а настаўнік чытае верш Я.Кужоўнік "Няма тае славутае хаціны ")
Няма тае славутае хаціны
I ліпы ,што садзіў стары Вінцэнт.
Усходкі памяці- хвіліны.
Але зямля жыве, бо жыў на ёй Паэт.
(Вучні падыходзяць да ліпы)
Вось тут стаяла сядзібная ліпа- адзіная памятка з Марцінкевічавага часу. Велічная прыгажуня - ліпа ўладарыла тут над усім наваколлем. Тут збіраліся і дзеці , і дарослыя, бавілі свой час: наладжваліся вечарынкі, гулялі вяселлі. Але час і злыя людзі скарацілі яе век.
Вучаніца чытае верш С.Законнікава:
Саджаная ў добрым часе
Дудара рукою
Ліпа ў Люцінцы ўзнялася
Над зямным спакоем.
Пад густой, бухлатай кронай,
Пад мядовым гудам
Долю падзяліў да скону
Ён з мужыцкім людам
Слухаў думна пошум лісця,
Сумны ці вясёлы,
I у яго душы віліся
Словы, нібы пчолы.
I разносіўся над светам
Хваляй гонкай, новай
Водар спеўны буйнацвету
Беларускай мовы.
Нават войны мелі літасцівасць,
Праз усё жывая
Паплыла красуня- ліпа,
Ліпа векавая.
Ён бы спогад абаронцаў.
Каб аберагалі,
Каб атожылкі да сонца
Ад яе шукалі.
Ды ў дачаснікаў не ў модзе
Спадчына і памяць.
Колькі год пры усім народзе,
Нішчаць, рушаць, памяць.
Газай аблілі вандалы,
Чыркнула запалка.
І ніхто тады не ўдарыў
Па вар’яцкіх пальцах.
Зараз пачынаем хліпаць,
Галавой ківаем…
Дагарэла наша ліпа,
Ліпа векавая.
Настаўнік:А зараз падыдзем да месца, дзе стаяў дом Марцінкевіча. Сёння тут захаваліся вось гэтыя прыступкі і падмурак. Шмат розных віхураў пранеслася над Люцінкай. У канцы стагоддзя тут разгуляўся пажар. У тым пажары загінула шмат чаго з Марцінкевічавай спадчыны. Але шмат чаго і ўцалела, шмат чаго людзі паратавалі...
Паэтавы ўнучкі адбудавалі дзядулеву сядзібу нанава.На тым жа падмурку ў Люцінцы аж да сярэдзіны саракавых гадоў нашага стагоддзя. У ім, згадваюць люцінцы, пасля вайны галасавалі, праходзілі выбары. Затым сельсавет з за свае недасведчанасці прадаў гэты дамок, і яго перавезлі ў Мінск.
Вучань чытае ўрывак з "Люцынка, альбо Шведы на Літве":
Дом стаіць на пагорку- лес вакол, алешнік,
Сад за домам, а ў садзе- ігрушы, чарэшні.
3 ганка ступіш і бачыш- лес воддаль, яліны...
Дзеліць лес напалам стужка сіняй Люцыны...
Невялікая рэчка, да рыбы ў ёй поўна,
А пры рэчцы- крыніца з вадою цудоўнай.
Злева, быццам дыван, луг стракаты квітнее.
А на лузе бярозка там-сям зелянее,
Яшчэ далей відаць двор вялікі магната,
А за гаем направа- старэнькая хата.
Вучаніца:
Незайздросная хата, дах-лата на лаце
Ды затое свая, нібы родная маці.
Калі хмара жыцця дагляд захінае.
Дык хаціна ахвотна бадзягу прымае.
Боль душы супакоіць, утаймуе ў спачынку..
А зімой добра мары снаваць ля камінку,
Дзетак я ўзгадаваў пад страхою хаціны,
Тут цудоўная частка я ведаў хвіліны.
(Вучні падыходзяць да мемарыяльнай памяткі, якая была ўстаноўлена ў 1986 годзе, ускладаюць кветкі, робяць фотаздымкі)
Вучні задаюць пытанні настаўнікам, затым накіроўваюцца ўбок заезду на падворак Марцінкевічавай сядзібы, дзе калісьці стаяла вялікая чырвоная брама.
Вучань.
О зямелька мая дарагая, ці мала
Ад сваіх ты й ад ворагаў гора зазнала.
Як тапчу я нагою мурог твой зялёны
Ці з юначым свавольствам бягу на загонах,
Дык з трывогай мяне папярэджвае сэрца:
Асцярожна, каб веліч былога не сцерці.
Вучань:
О, магіла бацькоў-любых продкаў сядзіба.
Я вітаю цябе, мая родная скіба.
Я душою твае бачу ціхія нівы.
I прыгадваю час - час мінулы шчаслівы...
Больш за ўсё я бацькоўскаму краю адданы...!
Тут прывольна і ўтульна на ўлонні прыроды,
Тут і птушкі спяваюць прыгожа заўсёды.
Тут ёсць праўда і шчырасць, тут людзі з душою,
Тут бацькоў маіх прах пад сырою зямлёю...
"Блаславёная сям'я"
Настаўнік літаратуры.Як бачым, і сёння надзённа гучаць разважанні Дуніна-Марцінкевіча пра павагу да бацькоўскіх звычаяў, роднай мовы. Каб паказаць, напрыклад, сыноўняю любоў да бацькаўшчыны, пісьменнік стварае шырокі гістарычны фон у паэме "Славяне ў 19 ст." Ужо тады аўтар перасцярагаў: хто выракаецца роднай мовы, той забывае гісторыю народа, страчвае адчуванне жыватворных каранёў, уласны воблік, ператвараецца ў безаблічную істоту. Гэта адзін чалавек. А калі ўвесь народ стане такім? Прыгадаеш іх справы - а сэрцы салодка, Кроў бурліць ў табе мужнасць продкаў. Не мілей хіба нам наша родная мова, Дзе падкрэслена слава народу праз слова? Прыгажосць яе мы часамі не знаем I таму чужаземную мову ўжываем.
Цвёрда верыў паэт у лепшыя сілы народа, здольныя супрацьстаяць ліхадзеям:
Сягоння ўсе інакш, змяніліся і людзі...
Сягоння сэрца не шукае - яно ў манеце,
I пры сустрэчах-холад як на белым свеце.
А край збяднеў, і каб здабыць кавалак хлеба,
Не раз крывавым потам аблівацца трэба.
Ды толькі слабы плача, як адчувае болі,
Не падае на духу той, хто сільнай волі...
Такім быў Вінцэнт- паэт, драматург, рэвалюцыянер педагог, асветнік. Нібы дбайны сейбіт, ён з сялянскай руплівасцю рыхтаваў глебу для будучых парасткаў на зямлі. Такім чынам падкрэсліваецца грамадзянскасць Дуніна-Марцінкевіча яскрава.
Кіраўнік музея:Мясціна, дзе спачывае вечным сном В.Дунін-Марцінкевіч, завецца Тупальшчына. Некалі тут жылі Жаброўскія- даўнія сябры і знаёмыя Марцінкевіча. Паэт ніколі не мінаў іх. Ці то ехаў у Мінск, ці то вяртаўся назад у свой фальварак, які быў за шэсць-сем вёрстаў да Тупальшчыны.
Тупальшчына...Дарагая і вабная для нашых сэрцаў мясціна.
Шмат чаго яна магла расказаць пра песняра, таму, што і стала яго апошнім прыстанішчам.
Настаўнік гісторыі.Некалі на Марцінкевічавай магіле стаяў стары збуцвелы крыж. Пастаўлены яго ўнучкамі, з надпісам: "Тут спачываюць Вінцэнт, Марыя, Цэзарына Дуніны-Марцінкевічы" А ў 1957 годзе на пісьменнікавай магіле пабудавалі помнік з мурмуровай дошкай. Сучасны падмагільны помнік быў пабудаваны ў 1977 годзе.
(Вучні наведваюць магілу, ускладваюць кветкі, фатаграфуюцца ля помніка).
Настаўнік літаратуры.Адсюль, з тупальскага пагорка, Вінцэнту Марцінкевічу відаць уся Беларуь, якую ён моцна любіў. Гэтая яго любоў да Беларусі, да зямлі сваіх продкаў гучыць ва ўсіх яго творах. I дзе б ты ні ішоў- у Панюшкавічах, у Тупальшчыне ці ў Люцінцы- паўсюль чуваць Марцінкевіча паэзія.
Умеў ён прынадна настроіць
Тон ёмкі ў дудзе- самагудзе,
Што нам і цяпер яна грае,
I вечна канца ёй не будзе...
Я. Купала