Т. В. ДЗЯМЕНЦЬЕВА. загадчыца аддзела абслугоўвання школьнікаў малодшых класаў абласной бібліятэкі імя Ў, I. Леніна г. Магілёва. Пачатковая школа 5. 2007
Роднай мовы пералівы
Сцэнарый выхаваўчага мерапрыемства
Дзеючыя асобы:
Вядучы.
Гаспадыня.
Гаспадар.
Хлопчык.
Дзяўчынка.
Госці.
Дзядзька Піліп.
Алесь.
Аленка.
Бабка Агапка.
Усе выканаўцы апрануты ў беларускія нацыянальныя касцюмы.
Гучыць беларуская народная музыка "Зара мая вячэрняя" (у запісе).
Гаспадыня.
Сто гадоў шукаў другой красы,
А тым больш, што свет зусім не вузкі:
Ды калі ты не бязродны сын,
Гавары са мной па-беларуску.
Хлопчык.
Я — беларус,
Я нарадзіўся
На гэтай казачнай зямлі,
Дзе між лясоў і пушчаў дзікіх
Ад веку прашчуры жылі.
Я — беларус,
Я ганаруся,
Што маю гэтае імя:
Аб добрай славе Беларусі
У свеце знаюць нездарма.
Я — беларус,
I я шчаслівы,
Што маці мову мне дала,
Што родных песень пералівы
I зблізку чую, і здаля.
гучыць беларуская народная музыка.
Вядучы. Калі вам хочацца ведаць, як жылі вашы продкі, пра што марылі, звярніцеся да народнай творчасці — люстэрка жыцця народа. Песні і казкі, прыказкі і прымаўкі, легенды і паданні, жарты і загадкі роднага краю... Колькі ў іх глыбокай мудрасці і высокай паэзіі, колькі святла душы таго, хто іх ствараў, — душы працоўнага люду.
Давайце разам перанясёмся ў цудоўны свет першароднага мастацтва, аўтар якога — наш беларускі народ.
Дзяўчынка.
Белую замець садоў
I гронкі пахучыя бэзу,
Мурог зялёных лугоў
I пошум магутнага лесу,
Жаўранкаў у высі спеў
На ліпе буслоў клекатанне,
Летняга ветру ласкавы павеў
I у бабулінай хаце светлае ранне,
І голас пяшчотны матулі тваёй
I крынічкі лясной журчанне —
Вось што хай сотні гадоў
Лічыць зязюль кукаванне.
Вядучы.
Многа моў на гэтым свеце.
Многа слоў у іх букеце.
Многа думак, многа згадак,
Многа гукаў і загадак.
Але ёсць адна такая,
Словы ў ёй нібы звіняць,
Трэлі гукі разліваюць
I ляцяць, ляцяць, ляцяць...
Гучаць цымбалы.
Вядучы.
Расчыняйце браму —
Едуць госці,
Едуць з вёсак дальніх,
3 маладосці.
Расчыняйце браму —
Сёння свята:
Льюцца з вокнаў песні,
Скача хата.
Уваходзяць госці.
1-ы госць. Добры дзень! Як гадуецеся?
Гаспадар. А нічога. Жывём, хлеб жуём! А ты ці здаровы?
1-ы госць.
Я здаровы, як рыжок баровы.
I ты будзь здароў,
Будзь здароў,
Як рыжок бароў!
2-і госць.
Май торбу грошай,
Жыві ў раскошы,
Усяго даволі,
А бяды ніколі.
Гаспадар. Добрым людзям і мы рады будзем.
1-ы госць.
Каб у хляве — парсюк гладкі,
А на стале — каб смачныя аладкі.
Гаспадар. Добраму госцю вароты самі расчыняюцца.
Чуецца гоман, выходзяць Алесь і Алена. Алена трымае на руках ката.
Алесь.
Аленка, Аленка,
З'ела карову, цялка
I дванаццаць парасят —
Толькі хвосцікі вісяць.
Аленка.
Гром грыміць,
Зямля трасецца,
Алесь з торбачкай нясецца.
Гаспадыня. Вы што гэта, сварыцца задумалі? Ай-ай-ай! Сорам!
Дзеці А гэта мы кніжку чыталі пра фальклор і знайшлі там дражнілкі.
Гаспадар. Ты што гэта робіш з катом, Аленка?
Аленка. Гуляю.
Гаспадар. Ты яго мучыш, тузаеш. Калі б з табой так гулялі, ці добра было б табе?
Аленка. Нядобра.
Гаспадар. Ну дык вось: не рабі другому, што не люба самому.
Алесь.
Што за гора, за бяда.
Дзе падзелася дуда:
Ні на лаўцы, ні на даху.
Ні пад печкай, ні пад пахай.
Ах ты, дудка мая, дудка,
Дзе ж ты так прапала хутка? (Шукае дудку.)
Вось, знайшлася мая дуда! (Бярэ дудку. Грае.)
Вядучы.
Дзьмухнуў ціха ў яе —
I дуда пяе.
Алена (бярэ дудку і спрабуе граць).
Раскажы мне, а чаму
Табе, Алеська, аднаму
Грае песенькі дуда,
Нібы чароўная яна?
Алесь.
Трэба ўмець іграць — тады
3 самай простае дуды
Паліецца песенька
Звонкая, вясёлая.
Будуць слухаць яе людзі,
Чараўніцай клікаць будуць.
Дзядзька Піліп (звяртаецца да Алеся). Ты, хлопча, пачакай крыху, вось разбагацею і куплю табе гармонік і скрыпку.
Алесь. Дзядзька Піліп, вы ж не любіце працаваць. Тады вы будзеце багаты, калі парсюк будзе рагаты.
Дзядзька Піліп
Малады верабей, ды спрытны.
У чужое проса не совай носа.
Гаспадыня.
Як чутно, дык гэта, мусіць,
Ў нас на цэлай Беларусі
Кожны двор і кожна хата
Мае прыказак багата.
А спісаць іх усе з натуры,
Дык валовай мала скуры.
Але прыказкі ўсе гэты
Не ліхой бываюць мэты:
Іх прымеціць толькі штука,
А там кожнаму навука.
Вядучы. Разам з народам прыказкі і прымаўкі праходзілі доўгі шлях развіцця. Паміралі людзі, адыходзілі ў нябыт старыя прылады працы, з'явы, а прыказкі і прымаўкі працягвалі жыць, асвятляючы дарогу наступным пакаленням сваёй мудрасцю. Ёсць такія аматары прыказак, якія ледзь не кожны свой крок апраўдваюць прыказкаю, ледзь не кожны свой сказ аздабляюць ёю. Пра іх кажуць; "Без прыказкі і з лаўкі не зваліцца". А ці ёсць сярод вас знаўцы прыказак?
Алена.
Добрая прыказка
Як пры мяшку прывязка.
Хто прыказку скажа
— Мяшок вузлом завяжа.
Алесь.
Хто ўкраў парася,
У таго ў вушку пішчыць.
Вось і прыказка ўся
— Не трэба доўга вучыць.
Праводзіцца конкурс на лепшыя прыказкі, прымаўкі.
Чужое дабро вылазіць праз рабро.
Як умею, так пяю.
Сваю песню, не тваю.
А ты свае песні
Спявай сам, хоць трэсні.
Не зыч ліха другому, каб не давялося самому.
Хто працуе, той не сумуе.
Адна пчала мёду не наносіць.
Хто да сонца ўстае,
Таму Бог дае.
Усё мінецца, а праўда застанецца.
Адным пальцам вузла не завяжаш.
Вядучы. Загадкі любяць усе. У невялікай, але высокапаэтычнай форме яны адлюстроўваюць гаспадарчую і працоўную дзейнасць чалавека, яго жыццёвы вопыт, працу, быт, раслінны і жывёльны свет. Яны вучаць думаць, развіваюць кемлівасць, фантазію. Давайце завітаем да бабкі Агапкі па загадкі.
Уваходзіць бабка Агапка.
Бабка Агапка. Кожная сялянская хата мае сваю гаспадарку. Калі вы адгадаеце ўсе загадкі, то даведаецеся, хто жыве на маім двары.
Колькі вас усіх тут ёсць,
Кожнаму дам па зярнятку,
Кожны дарагі мой госць
Хай паслухае загадку:
Стаіць на плоце
У чырвоным капоце,
Рана ўстае,
Спаць не дае.
(Певень.)
3 людзьмі сябруе,
Хату вартуе,
Жыве пад ганкам,
Хвост абаранкам.
(Сабака.)
Не араты, не каваль, не плотнік,
А першы на сяле работнік.
(Конь.)
Пасярод двара стаіць тара,
Спераду вілы, ззаду мятла.
(Карова.)
Цэлы дзень у рэчцы купаюцца,
А на бераг сухія выходзяць.
(Гусі.)
Па зямлі ходзіць,
Неба не бачыць,
Нічога не баліць,
А ўсё стогне.
(Свіння.)
Лыка дзярэ, а лапці не пляце.
(Каза.)
На полі і ў лузе
Ходзіць у кажусе.
(Авечка.)
Вядучы. 3 чаго пачынаецца сонечны дзень? Вядома, з новай казкі.
У казках і грушы растуць на вярбе.
Грамаце вучыць варона сароку.
Гавораць, знайшоўся адзін верабей,
Што возера выпіў у спёку.
Казкі сеюць зерне мудрасці — так кажуць у народзе. А хто не захапляўся імі? Хто з вас можа нагадаць нам якую-небудзь казку?
Алесь (звяртаецца да Алены). Давай палічымся, каму першаму пачынаць.
Опа, опа, опа,
Амерыка, Еўропа,
Азія, Афрыка, індыя,
Кітай...
А дзе наш край?
Павядзі да мяжы
I ўсім дзецям пакажы.
Вось яна — відна здаля
Беларуская зямля.
Праводзіцца конкурс"Лепшы знаўца казак". Дзеці называюць казку г аўтара па ўрыўках, што чытаюць Алесь і Алена.
Алесь.
Была ў цара адна нага,
Нібы зламаная дуга,
I вока выперла на лоб...
Не цар, крый божа, а цыклоп!
(А. Грачанікаў. "Казка пра Івана-Ганчара і пачвару цара".)
Алена.
Жыў-быў хлапчына
3 васільковымі вачыма,
Сам высокі, спрытны, стройны,
Да работы ўсякай здольны.
(У.Дубоўка. "Мілавіца".)
Алесь. Хто ведае казку пра селяніна, здаровага, як зубр, добрага, але не дужа мудрага. У яго было 50 сыноў, 40 валоў і кошка. (У. Караткевіч. "Чортаў скарб".)
Алена. Хутка казка расказваецца, ды не хутка справа робіцца. Пайшлі ў лазню, адчынілі дзверы, бачаць — ляжыць на палку хлопец. Сам абадраны, шапка на лоб насунута... і так грае на жалейцы, што ногі самі ў скокі ідуць... ("Бацькаў дар".)
Алесь.
Хвост трымае ён трубой.
Захапляецца сабой.
У паходах, у турботах
Ваш знаёмы...
(Ш. Перо. "Кот у ботах".)
Алена.
ішла да бабулі дзяўчынка
Знаёмай лясною сцяжынкай.
I кожнае дрэўца дзяўчынка вітала,
Ды раптам яна ваўка напаткала.
(Ш. Перо. "Чырвоная Шапачка".)
1-ы госць.
У гасцях добра, а дома лепей. Добрага вам здароўя.
2-і госць.
Дзякуй за бяседу, паедзем да другога суседа.
ЛІТРАТУРА:
Аксамітаў А. Прыказкі і прымаўкі. — Мінск - Бел. навука, 2002.
Галубовіч Я. Ад студзеня да студзеня: Каляндар прыроды: для дзяцей сярэд. шк. узросту. — Мінск Асар, 2003.
Жыццядайныя крыніцы: Легенды і паданні: для дзяцей малод. і сярэд. шк. узросту / мастак Я. А. Ларчанка. — Мінск: Юнацтва, 2002.
Загадкі // Беларуская народная творчасць. — Мінск: Бел. навука, 2004.
Маляўка М. Сядзіба, або Хата з матчынай душою: Абразкі, вершы: для дзяцей малод. і сярэд. шк узросту / мастак Я. А. Ларчанка. — Мінск: Юнацтва, 2002.
Свяці, свяці, сонейка: творы беларускага фальклору // Бібліятэка беларускай дзіцячай літаратуры. — Мінск: Юнацтва, 1997.